تفسير موضوعي قرآن كريم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
پاسخ به چند سؤال درباره «نفخ صور»
1- آیا نفخ صور فقط دو مرتبه است؟ - از آیات قرآن، وجود دو نفخه (نفخه مرگ و نفخه حیات) به خوبى روشن است و در آیات گذشته به وضوح دیده شد.
ولى از بعضى از روایات استفاده مى شود که «نفخ صور» سه بار انجام مى گیرد و حتى به آیات قرآن در این روایات استدلال شده است.
در لآلى الاخبار از مرحوم دیلمى در ارشاد القلوب در حدیثى چنین نقل شده که اسرافیل سه نفخه دارد، «نفخه فزع» و «نفخه موت» و «نفخه بعث».... در پایان جهان اسرافیل به زمین مى آید و نفخه اوّلى را در صور مى دمد که همان نفخه وحشت و فزع است، همان گونه که خداوند فرموده (وَ نُفِخَ فى الصُّوْرِ ففَزِعَ مَنْ فى السَّمواتِ وَ مَنْ فى الاْرْضِ اِلاّ مَنْ شاءَ اللهُ)، در این هنگام زلزله عظیمى در سراسر زمین واقع مى شود و مردم حیران و سرگردان مانند افراد مست به هر سو مى روند و بعد از آن «نفخه صعق» (نفخه مرگ) است همان گونه که قرآن مى فرماید: (وَ یَوْمَ یُنْفَخُ فى الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فى السَّمواتِ وَ مَنْ فى الاْرْضِ اِلاّ مَنْ شاءَ اللهُ) (و سپس «نفخه حیات» است همان گونه که خداوند فرموده: (ثُمَّ نُفِخَ فیهِ اُخْرى فَاِذا هُمْ قِیامٌ یَنْظُرُوْنَ).(1)
بعضى نیز نفخه چهارمى بر آن افزوده اند و آن نفخه جمع و حضور است که ظاهراً از آیات 53 سوره یس استفاده شده است: (اِنْ کانَتْ اِلاّ صَیْحَةً واحِدَةً فَاِذا هُمْ جَمیْعٌ لَدَیْنا مُحْضَرُوْنَ)
ولى در حقیقت همان دو نفخه گسترش یافته و تبدیل به چهار نفخه شده است، چرا که مسأله وحشت عمومى فزع، مقدمه اى است براى مرگ جهانیان که به دنبال نفخه اوّلى یا صیحه نخستین رخ مى دهد، همان گونه که جمع و حشر نیز ادامه همان نفخه حیات است.
این مطلب را با آیات 6 و 7 سوره نازعات مى توان تأیید کرد که مى فرماید:
(یَوْمَ تَرْجُفُ الراّجِفَةُ - تَتْبَعُهَا الرّادِفَةُ): «روزى که زلزله کوبنده همه جا را بلرزاند و پس از آن زلزله اى واقع مى شود که بندگان را همردیف و حاضر در محشر مى سازد (دقت کنید).
2- فرشته نفخ صور - در احادیث آمده است که این فرشته، اسرافیل است.
بعضى معتقدند که اسرافیل در زبان سُریانى به معناى بنده خداوند متعال است.(2)
در حدیث امام سجّاد على بن الحسین(علیه السلام) نیز آمده است که «خداوند به اسرافیل امر مى کند تا به دنیا فرود آید و صور با اوست.... و در آن مى دمد».(3)
از بعضى از روایات استفاده مى شود او مقرب ترین فرشته خداست.(4)
و او نخستین فرشته اى بود که براى آدم سجده کرد.(5)
و اصولا بودن نفخه مرگ و حیات در دست او، نشانه عظمت مقام این فرشته است.
ولى از روایتى از امام على بن الحسین(علیه السلام) استفاده مى شود که نفخه مرگ از سوى اسرافیل است و بعد از آن خود اسرافیل هم مى میرد و نفخه حیات از سوى خود پروردگار عالم انجام مى گیرد.(6)
3- فاصله میان نفخه ها - از آیات قرآن اجمالا استفاده مى شود که میان نفخه مرگ و حیات فاصله اى وجود دارد (تعبیر به «ثُمّ» در آیه 68 سوره زمر، گواه این معناست) امّا فاصله آنها چه اندازه است، از آیات قرآن چیزى در این باره استفاده نمى شود.
ولى در بعضى از روایات آمده است که این فاصله چهل سال است (اِنَّ ما بَیْنَ النَّفْخَتَینِ اَرْبَعُوْنَ سَنَةً)ولى آیا این سال ها همچون سال هاى معمولى دنیاست یا همانند سال ها و ایّام قیامت است که هر روز آن معادل پنجاه هزار سال است، درست بر ما روشن نیست!
در هر حال در این فاصله، دگرگونى هاى عظیم در عالم هستى واقع مى شود و عالم نوینى براى زندگى مجدّد انسان ها شکل مى گیرد و در این فاصله، موجود زنده در سرتاسر جهان جز ذات پاک حىّ قیّوم وجود نخواهد داشت.
و این که در دو آیه 68 زمر و 87 نحل با ذکر جمله (اِلآ مَنْ شاءَ اللهُ) (جز کسانى را که خدا بخواهد) گروهى از مرگ در نفخه ممات استثنا شده اند، به معناى این نیست که آنها نمى میرند، بلکه مرگ آنها به زمانى بعد از آن موکول مى شود، یعنى مرگ آنها تأخیر دارد.
شاهد این سخن جمله (کُلُّ نَفْسٍ ذائَقةُ الْمَوْتِ) مى باشد که در سه آیه از قرآن مجید به آن اشاره شده است.(7)
باید توجه داشت که «نفس» مفهوم وسیعى دارد که همه موجودات زنده را شامل مى شود.
در این که چه اشخاصى استثنا شده اند مفسّران احتمالات زیادى داده اند. بعضى گفته اند: گروهى از فرشتگان مقرب مانند اسرافیل و جبرائیل و میکائیل و عزرائیل هستند، بعضى حاملان عرش را نیز اضافه کرده اند، بعضى گفته اند منظور ارواح شهداست (در بدن هاى مثالى) و بعضى خازنان بهشت و مالکان دوزخ را ذکر کرده اند.
از روایتى از امام على بن الحسین(علیه السلام) استفاده مى شود که در صیحه اوّل، همه جز «اسرافیل» که نفخ صور مى کند مى میرند سپس او نیز به فرمان خداوند از جهان مى رود.
پی نوشتها
(1). لآلى الاخبار جلد 5، صفحه 154 (با تلخیص) - شرح آیات سه گانه فوق در بحث هاى قبل گذشت.
(2). لغتنامه دهخدا جلد 6 ماده اسرافیل.
(3). بحارالانوار، جلد 6، صفحه 324، حدیث 2.
(4). سفینة البحار جلد اوّل صفحه 616 (ماده سرف).
(5). لغتنامه دهخدا (ماده اسرافیل).
(6). نورالثقلین جلد 4، صفحه 502، حدیث 116.
(7). آل عمران 185 - انبیاء - 35 - عنکبوت - 57.
|