|
سفر مجازي به مساجد هفتگانه
در شمال غربى مدينه، در دامنه غربى كوه سلع، تعدادى مسجد وجود دارد كه آنها را «مساجد فتح» مى‌نامند. اين كوه مُشْرف بر خندقى بوده است كه مسلمانان در جنگ احزاب در شمال مدينه حفر كردند. خندق از نقطه‌اى در كنار سلع آغاز مى‌شده و به صورت يك نيم دايره كوچك، حرّه غربى را به حرّه شرقى پيوند مى‌داده است، به طورى كه يك مانع طبيعى مصنوعى به همراه موانع طبيعى واقعى كه حرّه‌ها بوده، مانع از نفوذ دشمن به درون شهر مى‌شده است .
ابن شَبّه در كتاب خود ـ كهن ترين كتاب موجود در تاريخ مدينه ـ تنها به وجود مساجدى در آن نقطه، بدون تبيين و تعيين دقيق محلّ آنها، اشاره كرده است. در منابع كهن بعدى، تنها نام چهار مسجد با نامهاى مسجد فتح، مسجد سلمان، مسجد على‌بن‌ابى‌طالب و مسجد ابوبكر آمده است سمهودى (م 911)، مورّخ نامى مدينه هم تنها از چهار مسجد در اين منطقه نام برده است حتى تا قرن دوازدهم هجرى هم تنها همين چهار مسجد بوده است. بدين ترتيب، به نظر مى‌رسد افزايش دو مسجد ديگر به نامهاى مسجد فاطمه زهرا (عليها السلام) و مسجد عمر كه سنيان آن را مسجد سعدبن معاذ مى‌نامند، مربوط به هفتاد يا هشتاد سال گذشته باشد.
همچنين بنابر آنچه كه محقّقان مختلف نوشته‌اند، يكى از دگرگونى‌هايى كه در سال‌هاى اخير رخ داد، اين است كه نام مسجد ابوبكر به مسجد على‌بن‌ابى‌طالب (عليه السلام) و نام مسجد على‌بن‌ابى‌طالب (عليه السلام) به مسجد ابوبكر تغيير يافت ! شگفت آن كه مسجد ابوبكر كه در اصل مسجد على‌بن‌ابى‌طالب بوده، در حال حاضر در خيابان افتاده و مسجدى كه برجاى مانده و در اصل منسوب به ابوبكر بوده، به نام مسجد امام على (عليه السلام) در بالاى تپه باقى مانده است.
مساجد موجود در دامنه سلع كه همه در كنار يكديگر هستند، شش باب است. به نظر برخى از محققان، هفتمين مسجدِ اين مجموعه، مسجد قبلتين است كه شرح آن خواهد آمد. اما به اعتقاد برخى ديگر، هفتمين مسجد اين مجموعه، مسجد بنى حرام است كه در گوشه اى ديگر از دامنه كوه سلع مى‌باشد.
اما مساجد موجود:
1 ـ مسجد فتح
مهم‌ترين مسجد از مساجد سبع، مسجدى است به نام «مسجد فتح» يا «مسجد الأعلى» و نيز به «مسجد احزاب» مشهور است. اين مسجد بر دامنه‌ي كوه واقع شده و زائران با طىّ پله‌هايى چند، براى اقامه نماز به درون آن مى‌روند. همان گونه كه گذشت، مسجد فتح بر روى كوهى قرار گرفته، كه پشت آن كوه، مسير حفر خندق در جنگ احزاب بوده است. اين كوه، به دليل موقعيت خوبى كه براى نظارت بر خندق و دشمن پشت خندق داشته، به عنوان محل استقرار رسول خدا (صلى الله عليه و آله) در جريان جنگ احزاب مورد استفاده قرار گرفته است. حضرت طى روزهاى متوالى نمازهاى خود را در آنجا اقامه كرد و به همين دليل، بعدها اين محل تبديل به مسجد شد.
نكته مهم آن است كه: حضرت در اين مكان دعا براى پيروزى سپاه كردند و اين دعا مستجاب شد. روايت شده است كه حضرت در روز دوشنبه دعا كرد و شب چهارشنبه بود كه دعايش مستجاب شد و احزاب شكست خوردند و مدينه را ترك كردند.
اين مسجد، از مساجد مورد اعتناى مسلمانان قرون اوليه اسلامى به شمار مى‌رود و در روايات اهل بيت (عليه السلام) و منابع شيعه، نماز خواندن در آن، مورد تأكيد قرار گرفته است.
از امام صادق (عليه السلام) نقل شده است كه فرمود: « أَنَّ النَّبىّ دَخَلَ مَسْجِدَ الْفَتْح فَخَطا خُطْوَةً ثُمَّ الْخُطْوَةَ الثّانِية ـ ثمّ قال ـ : وَ رَفَعَ يَدَيهِ اِلَى اللهِ حَتّى دَعا، وَ دَعا كَثِيراً ثُمَّ انْصَرَفَ ». همچنين روايت شده در شبهاى پايانى غزوه خندق، حضرت رسول (صلى الله عليه و آله) وقتى حذيفه را براى خبر گرفتن به سوى دشمن فرستادند، در محل اين مسجد نشسته بودند.
بناى فعلى مسجد فتح كه از زمان عبدالمجيد اول و مربوط به سال 1270 هجرى است، حدود 24 متر مربع و ارتفاع آن حدود 5/4 متر است. اين مسجد به سال 1411 توسط دولت سعودى تعمير شد.
در روايت ديگرى آمده است كه سوره فتح در اين مسجد بر رسول خدا (صلى الله عليه و آله) نازل شد. از آنجاست كه مسجد فتح را با نام مسجد احزاب و مسجد خندق نيز مى‌شناسند. طبعاً بايد با جنگ احزاب ارتباط داشته باشد، نه با سوره فتح كه در حديبيه نازل شده است. نام ديگر آن مسجدالأعلى است كه بايد به خاطر قرار گرفتن آن بر دامنه كوه باشد. اين مسجد در قسمت جنوبى (قبله) داراى شبستان و در قسمت شمالى داراى صحن است.
2 ـ مسجد سلمان فارسى
يكى ديگر از مساجد سبع يا به طور دقيق‌تر مساجد خندق، مسجد سلمان فارسى است كه پس از پايين آمدن از مسجد فتح، نخستين مسجد سمت راست است.
بنا به برخى از روايات تاريخى، سلمان با پيشنهاد كندن خندق، نقش مهمى در جنگ احزاب داشته است. اين مسجد در گذر زمان، آباد شده و مورد عنايت زائران حرم نبوى بوده است. مورّخان و سفرنامه نويسان نيز به وجود آن اشاره كرده‌اند. اين مسجد داراى شبستان و صحن است و 50/8 متر طول و 7 متر عرض دارد. در منابع شيعى آمده است كه در مسجد سلمان فارسى نماز خوانده شود.
3 ـ مسجد امام على بن ابى طالب (عليه السلام)
پايين تر از مسجد سلمان و در سمت جنوبِ غربى مسجد سلمان، مسجد امام على‌بن‌ابى‌طالب (عليه السلام) بوده است كه امروزه به اشتباه مسجد ابوبكر خوانده مى‌شود. طبيعى است اين خطا بايد اصلاح شود. گذشته از اين كه مسجد مذكور، يكى از چهار مسجد اصلى منطقه فتح است كه در كهن ترين مصادر از آنها ياد شده است. مع الأسف اين مسجد در سال 1414 هجرى قمرى، با توسعه خيابان، از ميان رفت! در حال حاضر مسجد ديگرى كه پيش از اين به نام ابوبكر بوده يا اساساً نامى نداشته، به نام امام على‌بن‌ابى‌طالب (عليه السلام) شهرت دارد. امير مؤمنان علي (عليه السلام) نقش بسيار اساسى و مهم در جريان غزوه احزاب داشته و طبعاً به نام او و سلمان، مسجدى از قديم در اين ديار باقى مانده است.
به نوشته سمهودى، پس از آن كه اين مسجد ويران شد، امير زين الدين ضيغم منصورى، امير مدينه منوّره، به سال 876 آن را تجديد بنا كرد.
سمهودى تا اينجا فقط سه مسجد را معرفى كرده و اثرى از مسجد چهارم كه به نام مسجد ابوبكر بوده، نيافته است. البته وى به سخن مورخ پيش از خود، مطرى (م 741) توجه داشته است كه او چهار مسجد را در اينجا معرفى كرده و مى‌گويد :به احتمال، مسجد چهارم به نام ابوبكر بوده كه اثرى از آن برجاى نمانده است. بنابر اين، سمهودى با همه تحقيقات خود، اثرى از مسجد ابوبكر در اين ناحيه نيافته و مى‌توان حدس زد كه مساجد سه گانه بعدى، مربوط به پس از اين زمان است.
بانى تجديد بناى اين سه مسجد: يعنى فتح، سلمان و على (عليه السلام) در سال 575 و 577، يكى از اُمراى دولت فاطمى با نام امير سيف الدين حسين بن هيجا بوده است.
4 ـ مسجد ابوبكر
درست در برابر مسجد فتح، در آن سوى منطقه مساجد ياد شده، در جنوبى‌ترين قسمت آن، بر بلندى كوه، مسجد ديگرى است كه در حال حاضر به نام «مسجد امام على‌بن‌ابى‌طالب (عليه السلام)» شناخته مى‌شود. بناى اين مسجد نيز مانند ديگر مساجد اين منطقه، از زمان عثمانى‌هاست كه در دوره سعودى ترميم شده است. اين احتمال وجود دارد مسجد ياد شده نيز مانند دو مسجد ديگر، كه از آنهاسخن خواهيم گفت، متأخر باشد.
5 ـ مسجد فاطمة الزهراء (سلام الله عليها)
پنجمين مسجد از مساجد هفتگانه، مسجد فاطمه زهرا (عليها السلام) يا به نوشته برخى از محقّقان سُنّى، مسجد سعد بن معاذ است. هيچ يك از اين دو نام، در منابع كهن نيامده است. اين مسجد كه در سال‌هاى اخير به نام «مسجد فاطمة الزهراء» شهرت يافته، حدود پانزده متر مربع مساحت دارد. به دليل ـ يا به بهانه ـ ازدحام زياد جمعيتِ زن و مرد نمازگزار در آن، در سال 1419 درب مسجد با بلوك‌هاى سيمانى مسدود شده و در حال حاضر، مردم در بيرون آن نماز مى‌خوانند. اين مسجد در جنوب غربى محوطه مساجد فتح قرار دارد.
6 ـ مسجد عمر
مسجد ديگر از مساجد هفتگانه، كه پايين‌تر از مسجد سلمان واقع است، مسجد عُمر مى‌باشد. به نوشته برخى از محقّقان، تا قرن نهم هجرى و حتى پس از آن، تا يكصد و اندى سال پيش، نشانى از اين مسجد در منابع ديده نشده است. ضمن اينكه احتمال قريب به يقين داده كه مسجد اندكى قبل از سال 1303 قمرى ساخته شده باشد. مساحت مسجد عمر 123 متر مربع است.
7 ـ مسجد قبلتَيْن
توضيحات تاريخي اين مسجد در بخش خودش به تفصيل آمده است.
دريافت تصوير سه بُعدي مساجد سبع با حجم 3.76 MB
نحوه استفاده از تصوير پاناروما:
1) برای حرکت به تمامی نقاط تصویر پاناروما فقط باید ماوس را حرکت دهید و يا از كليدهاي جهت نماي صفحه كليد استفاده نماييد.
2) در این تصاویر شما می توانید به صورت مجازی لنز عکاسی را زوم کنید . از
دکمه اسکرولر ماوس و یا کلیدهای PageUP و PageDown صفحه کلید برای تعویض بزرگنمائی
تصویر از لنز ۱۷ میلی متر تا لنز ۷۵ میلی متر استفاده کنید . ضمنا این کار
را می‌توانید با نگاه داشتن کلید سمت راست ماوس و عقب و جلو کردن ماوس نیز
انجام دهید .
3) برای انتخاب تصویر پاناروما ( سه بعدی ۱۸۰ در ۳۶۰ درجه
) به عنوان محافظ صفحه نمایش ( Screen Saver ) از کلید F5 استفاده کنید
.(البته در ابتدا و قبل از اجرای تصویر آن را به محل مشخص و ثابتی انتقال
دهید تا پس از فشردن کلید F5 ، تصویر همیشه از همانجا فراخوانی شود.)
4) برای خروج از کلید ESC استفاده کنید .
|