:جستجو
مراکز قرآنی
منتخبين مراكز قرآني
تفسیر نور
تواشیح
پرتال ثامن الائمه
زمان
 

جمعه 28 مهر 1402

 
 
خلاصه آمار سايت
 
 
 
 
.امام علي (عليه السلام) مي فرمايند : بهترين مردم كسي است كه بار مردم را به دوش كشد .
 
 
 
تفسیر موضوعی قرآن کریم

برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی



محتوای آيه ولايت

آيه ديگرى كه مسأله امامت خاصّه را بيان مى كند، آيه ولايت است. مى فرمايد:
( اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذين آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلوةَ وَ يُؤتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ): «سرپرست و ولىّ شما، تنها خدا است و پيامبر او و كسانى كه ايمان آورده اند; همانها كه نماز را بر پا مى دارند، و در حال ركوع، زكات مى دهند.»(1)
شأن نزول
بسيارى از مفسّران و محدّثان در شأن نزول اين آيه نقل كرده اند كه اين آيه در شأن على بن ابى طالب(عليه السلام) نازل شده است.
سيوطى در الدّرالمنثور در ذيل اين آيه از ابن عباس نقل مى كند كه على(عليه السلام)در حال ركوع نماز بود كه سائلى تقاضاى كمك كرد و آن حضرت انگشترش را به او صدقه داد، پيامبر(صلى الله عليه وآله) از او پرسيد: «چه كسى اين انگشتر را به تو صدقه داد؟»سائل اشاره به على(عليه السلام) كرد و گفت: «آن مرد كه در حال ركوع است».
در اين هنگام آيه ( اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ) ... نازل شد. (2)
در همان كتاب روايات متعدّد ديگرى به همين مضمون از ابن عباس و سلمة بن كهيل و حضرت على(عليه السلام) نقل شده است. (3)
همين معنى در كتاب الأسباب النّزول واحدى از جابربن عبدالله، و هم چنين از ابن عبّاس نقل شده است. (4)
مفسّر معروف، جارالله زمخشرى، در كتاب كشّاف مى گويد: «اين آيه درباره على(عليه السلام)نازل شده; در آن هنگام كه شخص سائلى تقاضاى كمك كرد و او در حال ركوع نماز بود، انگشترش را براى او افكند». (5)
فخر رازى در تفسير خود از عبدالله بن سلام نقل مى كند: هنگامى كه اين آيه نازل شد، من به رسول خدا(صلى الله عليه وآله) عرض كردم كه با چشم خود ديدم على(عليه السلام) انگشترش را در حال ركوع به نيازمندى صدقه داد به همين دليل ما ولايت او را مى پذيريم. همچنين از ابوذر نقل مى كند كه مى گويد: روزى نماز ظهر را با پيامبر(صلى الله عليه وآله)مى خواندم كه سائلى در مسجد تقاضاى كمك كرد; كسى چيزى به او نداد. پس سائل دست به سوى آسمان برداشت و عرض كرد: خداوندا ! گواه باش كه من در مسجد پيامبر تو تقاضاى كمك كردم و كسى چيزى به من نداد. على(عليه السلام) در حال نماز بود با انگشت كوچك دست راست خود كه در آن انگشترى بود اشاره كرد. سائل آمد و انگشتر را در برابر چشم پيامبر(صلى الله عليه وآله) گرفت. پيامبر(صلى الله عليه وآله) عرضه داشت: «خداوندا ! برادرم موسى از تو تقاضا كرد كه سينه مرا گشاده دار ... و برادرم هارون را در كار نبوّت من شركت ده. تو به او فرمودى: "من به زودى بازوى تو را به وسيله برادرت قوى مى كنم; و براى شما قوّت و پيروزى قرار مى دهم." خداوندا ! من محمّد(صلى الله عليه وآله) پيامبر و برگزيده توام; به من شرح صدر ده، و كار را براى من آسان كن، و براى من وزيرى از اهل بيتم قرار ده، و به وسيله او پشت مرا قوى كن.» ابوذر مى گويد: «به خدا سوگند، رسول خدا(صلى الله عليه وآله) اين سخن را تمام نكرده بود كه جبرئيل نازل شد و گفت: " اى محمّد(صلى الله عليه وآله)بخوان (اِنَّما وَليُّكُمُ اللهُ وَ رَسُوله ) ... (6)
البته فخر رازى بعد از ذكر اين شأن نزول، مطابق معمول خرده گيرى هايى در چگونگى دلالت اين آيه بر مسأله امامت دارد كه بعداً به آن اشاره خواهيم كرد.
طبرى نيز در تفسير خود روايات متعدّدى در ذيل اين آيه و شأن نزول آن نقل مى كند كه اكثر آنها مى گويند كه اين آيه درباره امام على(عليه السلام) نازل شده است. (7)
گروه عظيم ديگرى نيز اين روايت را با عباراتى مختلف در حق على(عليه السلام)آورده اند، از جمله در كنزالعمّال جلد 6، صفحه 319 اين روايت را از ابن عباس نقل مى كند.
همچنين حاكم حسكانى حنفى نيشابورى از دانشمندان معروف قرن پنجم در شواهد التّنزيل به پنج طريق از ابن عباس، و به دو طريق از انس بن مالك، و به دو طريق از محمد بن حنفيّه، و به يك طريق از عَطاء بن السائب، و يك طريق از عبدالملك بن جريح مكّى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه: آيه ( اَنَّما وَليّكمُ الله)درباره على(عليه السلام) نازل شده است كه در حال ركوع، انگشتر به سائل داد. (8)
مرحوم علاّمه امينى حديث فوق و نزول اين آيه را درباره على(عليه السلام) از كتب زيادى از اهل سنّت (حدود بيست كتاب با ذكر دقيق مدارك و منابع آن) نقل كرده كه علاقه مندان براى اطّلاع بيشتر مى توانند به آن كتاب مراجعه كنند (9) و در كتاب احقاق الحق نيز همين معنى از كتب بيشترى نقل شده است. (10)
نكته جالب ديگر اينكه شاعر معروف عصر پيامبر(صلى الله عليه وآله)، حسّان بن ثابت، اين مطلب را به عنوان يك مسأله مسلّم تاريخى در اشعار خود آورده است.
او در شعر معروف خود خطاب به على(عليه السلام) كرده، و مى گويد:
وَ اَنْتَ الَّذى اَعَطَيْتَ اِذْ كُنْتَ راكِعاً           زَكاةً فَدَتْكَ النَّفْسُ يا خَيْرَ راكِعِ
فَاَنْزَلَ فيكَ اللهُ خَيْرَ وَلايَة                        وَ بَيَّنَها فى مُحْكَماتِ الشّرايِعِ
«تو بودى كه در حال ركوع زكات بخشيدى; جان به فدايت اى بهترين ركوع كنندگان»
«پس به دنبال آن خداوند، بهترين ولايت را درباره تو نازل كرده و آن را در قرآن مجيدش تبيين نمود». (11)
و در شعر ديگرى كه سبط بن جوزى حنفى از حسّان نقل كرده است، مى خوانيم:
مَنْ ذا بِخاتَمِهِ تَصَدَّقَ راكِعاً       وَ اَسَرَّها فى نَفْسِهِ اِسْراراً!
«چه كسى انگشترش را در حال ركوع صدقه داد و اين مطلب را در دل خويش پنهان ساخت؟!» (و خداوند آشكارش نمود). (12)
كوتاه سخن اينكه نزول اين آيه درباره على(عليه السلام) چيزى نيست كه بتوان آن را مورد ترديد و شك قرار داد; تا آنجا كه نويسنده منهاج البراعه فى شرح نهج البلاغه مى گويد: «روايات متضافر بلكه متواتر از طرق اهل سنت و پيروان مكتب اهل بيت(عليهم السلام) در اين زمينه نقل شده است.»
مهم آن است كه چگونگى دلالت آن به مساله ولايت و خلافت بلافصل پيامبر(صلى الله عليه وآله)تبيين گردد.

چگونگى دلالت آيه ولايت بر مساله خلافت بلا فصل امام على(عليه السلام)

در آيه فوق مسأله «ولىّ» مورد توجّه قرار گرفته، و على(عليه السلام) به عنوان ولىّ مسلمانان معرفى شده است. هرچند ولىّ همان گونه كه قبلا نيز اشاره كرديم معانى متعدّدى دارد، گاه به معنى ياور و دوست، و گاه به معنى متصرف و حاكم و سرپرست آمده است به گفته راغب ريشه اصلى آن به اين معنى است كه دو چيز در كنار هم قرار گيرند و فاصله اى در ميان آنها نباشد; سپس مى افزايد: ولايت به كسر واو به معنى نصرت و ولايت به فتح واو به معنى صاحب اختيار چيزى بودن است. (13)
اما قرينه اى در آيه وجود دارد كه نشان مى دهد، ولىّ در اينجا به معنى متصرّف و سرپرست و صاحب اختيار است; زيرا اگر به معنى ناصر و دوست و ياور باشد شامل همه مؤمنان مى شود، همان طور كه در آيه 71 سوره توبه مى خوانيم: ( وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْض): «مردان و زنان با ايمان، ولىّ (و يارو ياور) يكديگراند» ولايت در آيه مورد بحث، منحصر به مورد خاصّى دانسته شده و آن كسى است كه در حال ركوع صدقه داده است و كلمه «انّما» كه دليل بر حصر است همراه آن آمده است. (دقت كنيد)
اين تعبير سبب مى شود كه ما يقين پيدا كنيم بر اينكه ولايت در آيه فوق به معنى دوستى و يارى كردن نيست ـ همچنين معانى ديگرى كه شبيه و قريب به اين معنى است نمى تواند مورد توجّه قرار گيرد ـ; بنابراين راهى جز اين باقى نمى ماند كه به معنى متصرف و صاحب اختيار و سرپرست بوده باشد كه ولايت او، در رديف ولايت خداوند و پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)قرار گيرد.
خداوند در آيه بعد از آيه ولايت مى فرمايد: ( وَ مَنْ يَتَوَلِّ اللهَ وَ رَسُولَهُ وَالَّذينَ آمَنُوا فَاِنَّ حِزْبَ اللهِ هُمُ الْغالِبُونَ):
«كسانى كه ولايت خدا وپيامبر او و افراد با ايمان را بپذيراند، (پيروزند;) زيرا حزب الله (گروه خدا پرستان) پيروزند.(14)».
در واقع اين آيه تكميلى براى مضمون آيه قبل است، و در آن قرينه ديگرى بر معنى ولايت به معنى تصرّف و سرپرستى ديده مى شود، زيرا تعبير به «حزب الله» و غلبه بر دشمنان، مربوط به تشكيل حكومت اسلامى است، نه يك دوستى ساده و عادى; و اين خود مى رساند كه ولىّ در آيه قبل، به معنى سرپرست و حاكم و زمامدار اسلام و مسلمين است; چرا كه در معنى «حزب»، يك نوع تشكّل و همبستگى اجتماعى براى تأمين اهداف مشترك وجود دارد.



پی نوشتها:

1. سوره مائده، آيه 55.
2تفسير الدر المنثور، جلد 2، صفحه 293.
3. تفسير الدّرُّالمنثور، جلد2، صفحه148.
4. الأسباب النزول، صفحه 148.
5. تفسير كشاف، جلد 1، صفحه 649.
6. تفسير فخر رازى، جلد 12، صفحه 26.
7. تفسير طبرى، جلد 6، صفحه 186.
8. براى اطلاع بيشتر از طرق مزبور، به شواهد التنزيل صفحه 161 ـ 168 مراجعه نمائيد (چاپ اعلمى بيروت).
9. الغدير، جلد 2، صفحه 52 و 53.
10. احقاق الحق، جلد 2، صفحه 399 ـ 407.
11. اشعار حسان بن ثابت با تفاوت مختصرى در كتب بسيارى، از جمله در تفسير روح المعانى و كفاية الطالب گنجى شافعى و كتب ديگر رنقل شده است.
12. تذكرة الخواص، صفحه 10 و گنجى شافعى نيز آن را در كفاية الطالب صفحه 123 نقل كرده و گوينده اش را از بعضى از شعرا شمرده است.
13. مفردات راغب، ماده «ولى». بعضى از بزرگان براى مولى تا 27 معنى ذكر كرده اند (الغدير، جلد 1، صفحه 362) ولى اصول معانى آن همان دو معنى است و بقيه به آن باز مى گردد.
14. سوره مائده، آيه 56.




 
عکس روز
 

 
 
نوا
 

Salavate emam reza

 
 
ورود اعضاء
   
 
اخبار قرآني
 
 
  موسسه فرهنگی قرآن وعترت ثامن‌الائمه علیه السلام در نوزدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن و عترت اصفهان
  حضور پسران ودختران نسیم رحمت در جشن انقلاب و راهپیمایی ۲۲ بهمن ماه سال 1402
  مراسم آیین نمادین زنگ انقلاب به مناسبت دهه فجر
  جشن عبادت دانش آموزان سوم دبستان دخترانه نسیم رحمت
  حضور خادمان امام رضا در دبستان و پیش دبستانی پسرانه نسیم رحمت
  جشن پایان سال تحصیلی نوآموزان پیش دبستانی های موسسه فرهنگی آموزشی نسیم رحمت رضوی
  برگزاری همایش اساتید، مربیان و معلمین موسسه فرهنگی قرآن و عترت ثامن الائمه علیهم السلام و نسیم رحمت رضوی
  برگزاری محفل انس با قرآن کریم در شهر افوس با همکاری مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت ثامن الائمه علیه السلام
  به وقت کلاس رباتیک
  مراسم تجلیل از رتبه اول مسابقات بین المللی کشور کرواسی و رتبه اول مسابقات تلویزیونی کشوری اسراء
 
 
 
میهمانان دانشجویان خردسالان   فارسی العربیة English
كليه حقوق اين سايت مربوط به مؤسسه ثامن الائمه(ع) ميباشد