تفسیر موضوعی قرآن کریم
برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی
خارق عادات ديگر
شكى نيست كه پيامبر اسلام)صلى الله عليه وآله( غير از قرآن مجيد معجزات فراوان ديگرى داشته و اين مطلبى است كه مورد اتفاق تمام مسلمانان جهان قرار گرفته و روايات متواترى نيز بر آن دلالت دارد.
در قرآن مجيد نيز كراراً به اين مسأله اشاره شده، گاه بطور اجمال و سربسته و گاه به صورت تفصيلى و دست گذاشتن روى معجزات خاص.
در قسمت اوّل آيه زير قابل ملاحظه است:
1. «وَإِذَا ذُكِّرُوا لاَ يَذْكُرُونَ ـ وَإِذَا رَأَوْا آيَةً يَسْتَسْخِرُونَ ـ وَقَالُوا إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُبِينٌ».
قرآن در مقام مذمت و نكوهش كافران مى گويد: «و هنگامى كه تذكر داده شوند، متذكّر نمى شوند. ـ و هنگامى كه معجزه اى را ببينند، (ديگران را نيز) به استهزاء دعوت مى كنند. ـ و مى گويند: "اين فقط سحرى آشكار است"»(1).
تعبير به «رَاَوْا آيةً» به خوبى نشان مى دهد كه آنها معجزه يا معجزاتى را از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) مشاهده كردند و به جاى اين كه به او ايمان بياورند دو عكس العمل بسيار منفى نشان دادند، نخست اين كه: به استهزاء و سخريه پرداختند و ديگر اين كه از آن به عنوان سحر آشكارى ياد كردند.
مسلم است كه آيات قرآن شنيدنى است نه ديدنى. بنابراين واژه آيه در اينجا نمى تواند ناظر به آيات قرآن باشد. اضافه بر اين، تعبير به سحر آشكار نيز كاملاً با معجزات و خارق عادات تناسب دارد و اصولا اين كه پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)را ساحر خواندند و بطور گسترده روى اين مسأله تبليغ كردند نشان مى دهد كه خارق عادات و معجزاتى از او ديده بودند.
از همه اينها گذشته چگونه ممكن است پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در كتاب آسمانى خود اين معجزات حسّى را از پيامبران ديگر ـ مانند: مسأله يد بيضاء و عصاى موسى(عليه السلام) و معجزات نه گانه اى كه از او صادر شد (سوره نمل ـ آيه 12) و يا معجزات متعددى كه از حضرت مسيح(عليه السلام)مانند: احياى مردگان و شفاى كور مادرزاد و بيماران غير قابل علاج و مانند آن و همچنين معجزات ابراهيم و صالح و يوسف و سليمان و داوود(عليهم السلام) كه همگى در قرآن آمده است ـ نقل كند و خودش هيچ گونه معجزه حسّى نياورد؟!
چگونه مى تواند مردم را قانع كند كه همه انبياء(عليهم السلام) معجزات حسى داشتند و من ندارم و در عين حال نبوت من برترين نبوت ها و آيين من بهترين آيين ها است؟!
همه اين قرائن به ضميمه آيه فوق نشان مى دهد كه آن حضرت داراى معجزات ديگرى بوده است.
علاوه بر آيه فوق، آيات فراوان ديگرى در قرآن مجيد داريم كه هر چند به تنهايى صراحتى در مسأله اعجاز پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)ندارند، ولى به ضميمه رواياتى كه از پيشوايان دين يا در شأن نزول ها و تواريخ در توضيح و تفسير آن آمده از معجزات فراوان ديگرى از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)خبر مى دهد كه نمونه هايى از آن را در زير ملاحظه مى كنيد:
1. در نخستين آيه سوره اسراء مى خوانيم: «پاك و منزّه است آن كس كه بنده اش را در يك شب، از مسجدالحرام به مسجدالأقصى ـ كه گرداگردش را پربركت ساخته ايم ـ برد، تا برخى از نشانه هاى خود را به او ارائه دهيم، چرا كه او شنوا و بينا است.»: «سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الاَْقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّه هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ».
بدون شك رفتن از مسجد الحرام به مسجد الاقصى ـ و از آن فراتر رفتن به آسمان هاـ مخصوصاً در شرايط آن زمان يك امر خارق العاده بوده است ولى تا مردم چنين جريانى را مشاهده نكنند، نمى تواند جنبه اعجاز داشته باشد و در طريق اثبات دعوى پيامبر(صلى الله عليه وآله)قرار گيرد.
ولى روايات اسلامى نشان مى دهد كه مردم در جريان اين امر قرار گرفتند از طريق اخبارى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) از كاروان يا كاروان هايى كه در مسير راه مكه و شام بودند، گزارش داد.(2)
2. در ذيل آيه 95 سوره حجر: «اِنّا كَفَيْناكَ الْمُسْتَهْزِئينَ»: «به يقين ما شر استهزاء كنندگان را از تو دفع كرديم.» آمده است كه 6 گروه (ياكمتر) هر كدام به نوعى پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) را به باد استهزاء مى گرفتند و هر گاه او به دعوت كردن مردم بر مى خواست آنها با سخنان خويش تلاش مى كردند مردم را از اطراف او پراكنده كنند. ولى خداوند هر يك از آنها را به بلايى مبتلا ساخت و چنان در خود فرو رفتند كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)را فراموش كردند.(3)
3. در آيه 11 سوره مائده مى فرمايد: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! نعمت خدا را بر خويشتن به ياد آوريد، آن زمان كه گروهى (از دشمنان)، قصد داشتند دست به سوى شما دراز كنند (و شما را از ميان بردارند)، امّا خدا دستشان را از شما كوتاه كرد»: «يا اَيُّهَا الَّذين آمَنوا اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللهِ عَلَيْكُمْ اِذْ هَمَّ قَوْمٌ اَنْ يَبْسُطُوا اِلَيْكُمْ اَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ اَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ».
در بعضى از روايات آمده كه اين اشاره سربسته ناظر بر توطئه يهود بنى نضير است كه توطئه براى كشتن پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) چيده بودند. هنگامى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله)با گروهى از ياران به سراغ آنها رفتند تا درباره قراردادى كه نسبت به ديه مقتولين داشتند صحبت كنند آنها گفتند: مانعى ندارد بنشينيد و غذا ميل كنيد تا مقصود شما انجام گردد و در اين حال قصد داشتند حمله غافلگيرانه كنند و پيامبر(صلى الله عليه وآله) و يارانش را از بين ببرند. خداوند پيامبر(صلى الله عليه وآله) را آگاه فرمود او هم يارانش را با خبر ساخت و با سرعت برگشتند(4) «و اين يكى از معجزات پيامبر بود»: «وَ كانَ ذلِكَ اِحْدى مُعْجِزاتِه»(5).
4. در ذيل آيه 45 سوره اسراء: «و اذا قرأت القرُآن جَعَلْنا بينك و بين الّذين لَايؤمنونَ بالآخِرَةِ حِجاباً مَستوراً»: «و هنگامى كه قرآن مى خوانى، ميان تو و آنها كه به آخرت ايمان نمى آورند، حجاب ناپيدايى قرار مى دهيم.» ـ كه گاه بعضى از دشمنان در حالى كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) مشغول تلاوت قرآن بود قصد جان او را مى كردند و خداوند پيامبرش را با حجاب مرموزى از ديد آنها پنهان مى داشت ـ در حديثى كه مرحوم طبرسى در كتاب احتجاج از على(عليه السلام) نقل كرده چنين آمده است كه: خداوند محمد(صلى الله عليه وآله) را با پنج حجاب از ديدگان كسانى كه قصد قتل او را داشتند پنهان مى داشت كه به اين پنج حجاب در آيات قرآن اشاره شده است. در يك جا مى فرمايد: «وَ جَعَلْنا مِنْ بَيْنِ اَيْديهِمْ سَدّاً»: «و در پيش روى آنان سدّى قرار داديم» اين حجاب اول است سپس مى افزايد: «وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً»: « و در پشت سرشان سدّى» و اين حجاب دوم است و بعد مى فرمايد:«فَاَغْشَيْناهُمْ فَهُمْ لا يُبْصِرونَ»: «و چشمانشان را پوشانده ايم، لذا نمى بينند.»(6) اين حجاب سوم است.
سپس در آيه 45 سوره اسراء مى فرمايد: «وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالاْخِرَةِ حِجَاباً مَسْتُوراً»: اين حجاب چهارم است.
سپس فرموده: «اِنّا جَعَلنا فى اَعْناقِهِم اَغْلالاً فَهِىَ اِلَى الاَْذْقانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ»: «ما در گردن هاى آنان غلهايى (طوقهايى) قرار داديم كه تا چانه ها ادامه دارد و سرهاى آنان را به بالا نگاه داشته است.»(7) و لذا چيزى را مشاهده نمى كنند،(8) و اين حجاب پنجم است.
اين حجاب ها خواه جنبه مادى داشته باشد خواه معنوى، هر چه بوده مانع از توطئه هاى مختلف بر ضد پيامبر(صلى الله عليه وآله)گرديده است كه خود نمونه اى از معجزات پيامبر(صلى الله عليه وآله) است.
5. در آيه 137 سوره بقره مى خوانيم: «فَسَيَكْفيكَهُمُ اللهُ وَ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ»: «و خداوند، شَرّ آنها را از تو دفع مى كند و اوست شنواى دانا» و از توطئه هايشان آگاه است. تنها كسانى كه با تاريخ اسلام آشنا هستند مى توانند از عمق مفهوم اين آيه آگاه شوند چرا كه اعراب لجوج و متعصب جاهلى مخصوصاً اشراف بت پرست مكه كه با ظهور اسلام همه منافع نامشروعشان به خطر افتاده بود از هيچ گونه توطئه اى براى نابود كردن اسلام و پيامبر(صلى الله عليه وآله)فرو گذار نكردند. در عين حال آيه فوق به صراحت به مسلمانان وعده مى دهد كه خداوند شر آنها را دفع مى كند، نقشه هايشان نقش بر آب و توطئه هاى آنها خنثى مى گردد و اين يك پيشگويى اعجازآميز است.
6.در آيه 9 سوره احزاب اشاره به اعجاز ديگرى شده است كه در جنگ احزاب واقع شد، مى فرمايد: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! نعمت خدا را برخود به ياد آوريد آنگاه كه (در جنگ احزاب) لشكرهايى (عظيم) به سراغ شما آمدند، ولى ما باد و طوفان سختى بر آنان فرستاديم و لشكريانى كه آنها را نمى ديديد (و به اين وسيله آنها را در هم شكستيم)، و خداوند هميشه به آنچه انجام مى دهيد بينا است:« يا اَيُّهَا الَّذين آمَنوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللهِ عَلَيْكُمْ اِذْ جاءَتْكُمْ جُنُودٌ فَاَرسَلْنا عَلَيْهِمْ ريحاً وَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها وَ كانَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصيراً».
كسانى كه داستان جنگ احزاب را در قرآن مجيد و روايات و تواريخ مطالعه كنند به خوبى مى دانند كه در اين ميدان يك نابرابرى شديد در ميان مسلمين و دشمنان آنها وجود داشت و چنان مدينه را محاصره كرده بودند كه بر حسب ظاهر سقوط مدينه حتمى بود و كار به قدرى بر مسلمانان مشكل شد كه به تعبير قرآن «اِذْ زاغَتِ الاَْبْصارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَناجِرَ... وَ زُلْزِلوا زِلْزالا شَديداً»: «و زمانى كه چشمها از شدت وحشت خيره شده و دل ها به گلوگاه رسيده بود... و مومنان تكان سختى خوردند.»(9)
در چنين شرايطى ناگهان نسيم رحمت الهى وزيدن گرفت و مبدّل به طوفانى شد كه همه چيز را دگرگون ساخت، خيمه و خرگاه و زندگى كفّار را در هم ريخت، رعب و وحشت شديدى در قلب هاى آنها افكند و امدادهاى غيبى الهى به يارى مسلمين شتافت و مشركان بى آن كه با اين همه زحمت كارى انجام داده باشند عقب نشينى كرده به مكه بازگشتند.
اصولاً تمام اخبار غيبى قرآن كه در بخش گذشته به گونه اى گسترده از آن بحث كريديم مى تواند در اين بحث مورد استناد قرار گيرد. چرا كه هر يك از آنها يكى از معجزات پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)محسوب مى شود و هر كدام به تنهايى دليلى بر صدق گفتار او است.
پی نوشتها:
1. سوره صافات، آيات 13 تا 15.
2. در اثبات الهداة، جلد 1، صفحه 247 از امام صادق(عليه السلام) نقل شده كه: پيامبر(صلى الله عليه وآله) به آنها خبر داد كه كاروان ابوسفيان را در كنار چاه آب فلان قبيله ديدم كه يكى از شترهاى خود را كه سرخ مو بود گم كرده بودند و نشانه هاى بازار شام كه هرگز به آنجا نرفته بود براى آنها بازگو كرد و مجمع البيان، جلد 6، صفحه 395 وسيره ابن هشام، جلد 20، صفحه 43 و 44.
3. شرح جالب اين ماجرا را مرحوم طبرسى در مجمع البيان جلد 5 و 6، صفحه 346 و مرحوم علامه مجلسى در بحارالانوار، جلد18، صفحه 48 و ابن هشام در سيره، جلد2، صفحه 50 و ديگر مفسّران و محدثان و مورخان آورده اند.
4.همان مدرك .
5. مجمع البيان جلد، 3، صفحه 165.
6. سوره يس، آيه 9.
7. تفسير برهان، جلد 2، صفحه 423، حديث 2.
8. سوره يس، آيه 8.
9. سوره احزاب، آيات 10 و 11.
|