متوکل به دست فرزندش منتصر، در سال 247 قمری به قتل رسید. منتصر نیز همانند مأمون، بر خلاف پدرش، به شیعیان امنیت و رفاه داد و باز آرامگاه حسینی را بنا نمود و در کنار آن گل‌دستهٔ بلندی بنا نهاد. حدود 280 ه.ق. داعي الصغير فرمانروای طبرستان و از نوادگان زيدبن علي بن حسين به بازسازی و گسترش آن پرداخت. آخرین بازسازی ساختمان حرم امام حسین (عليه السلام) در سال 371 قمري توسط عضدالدوله ديلمي از آل بويه به سرانجام رسید. وی دستور ساخت همه عتبات را صادر کرد. بنای حرم امام حسین (عليه السلام) در سال 367 قمری شروع شد و در سال 371 قمری به پایان رسید. این آرامگاه دارای گنبدی بر بالای قبر امام حسین (عليه السلام) است. ساختمان اصلی آن همچنان باقی مانده و در آتش سوزی سال407 قمری براثر افتادن شمع، تنها تزیینات داخلی آن از بین رفت ولی چون در ساختمان اصلی آرامگاه و ستون‌ها چوب بکار نرفته بود، برپا ماند. در حقیقت بنای اصلی آرامگاه امام حسین (عليه السلام) از آثار معماری آل بویه می‌باشد که بعدها از تعرض مغولان نیز در امان ماند.

صحن حرم امام حسين (عليه السلام)
پيرامون و گرداگرد حرم حسيني را صحني وسيع احاطه كرده است. بر اين صحن نام « جامع » و » مشهد » نيز اطلاق مي‌شود كه از داخل به شكل مستطيل و دو طبقه و از بيرون به شكل بيضوي است. ارتفاع ديوارهاي آن به دوازده متر مي‌رسد كه تا دو متر آن با سنگ و بقيه با كاشي تزيين شده و كتيبه‌ها و آيه‌هاي قرآني زينت بخش آن است. قبل از توسعه جديد حرم، مدرسه‌ها و مسجدهايي پيرامون آن قرار داشت كه به داخل صحن راه مي‌يافتند. اين اماكن در توسعه خيابان‌هاي مجاور به كلي تخريب شد. بناي بخش شمالي آن توسط شاه طهماسب صفوي ساخته شده است و پيش از آن، داراي ضلع شرقي، غربي و جنوبي بود. مساحت صحن 82×158 متر يعني 1500 متر مربع با 65 ايوان و حجره است. اين حجره‌ها در دوران ناصري و به دستور وي تعمير شد. صحن با هفت درب به بيرون راه مي‌يابد و كف آن در 1375 ه.ق. با سنگ‌هاي سياه معدني فرش شده است. در گذشته تكيه‌اي با نام « تكيه بكتاشيه » در داخل صحن، سمت راست باب القبله، قرار داشت كه صوفيان ترك، در عصر عثماني در آن گرد هم مي‌آمدند. اين تكيه در توسعه‌هاي جديد از بين رفت.

صحن صغير (كوچك)
در جوار صحن اصلي و سمت شرقي آن صحن كوچكي قرار داشت كه به وسيله راهرويي به هم وصل مي‌شد. اين صحن را صحن صغير مي‌ناميدند. مساحت آن 48 متر مربع و داخل آن با كاشي‌هاي زيبا تزيين شده بود. تاريخ بناي آن به دوران عضد الدوله ديلمي (قرن چهارم هجري) مي‌رسيد و چند تن از پادشاهان آل بويه در آن به خاك سپرده شدند. اما اين صحن در تعميرات بعدي از ميان رفت و به صحن اصلي پيوست.

1-باب‌القبله
باب القبله قديمي‌ترين درِب صحن و درِب اصلي است كه به ايوان طلا باز مي‌شود و چون سمت قبله قرار دارد آن را باب القبله ناميده‌اند. اين دَرب در 1275 ه.ق. به دست احمد گواد ساخته شده و كتيبه‌اي در ضلع غربي آن حاكي از اين تاريخ است. ارتفاع آن حدود پانزده و كف آن هشت متر است و دري از چوب مرغوب ساج به ارتفاع شش و عرض چهار متر بر آن قرار دارد. ساعت بزرگي بر بالاي آن نصب است و پايين آن، اين عبارت ديده مي‌شود: « السلام عليك يا ابا عبد الله ». سوره « والشمس » بر قسمت فوقاني دروازه به خط محمد مكاري زينت بخش آن است.اين درب را باب الذهب نيز ناميده‌اند و در دو طرف آن چهارده حجره تحتاني و فوقاني قرار دارد.

2-باب قاضي الحاجات
باب قاضي الحاجات در برابر سوق العرب است و به ياد حضرت مهدي (عليه السلام) آن را چنين ناميده‌اند. ارتفاع آن پنج و عرض آن 5/3 متر است. دري به ارتفاع چهار و عرض سه متر بر آن تعبيه شده كه آن را در 1286 ه.ق. ساخته اند. اين درب با آيه هايي از قرآن مزين است.

3-باب الشهداء
در ميانه‌ي ضلع شرقي و راه مرقد حضرت ابوالفضل واقع است و آن را به ياد شهيدان كربلا « باب الشهداء » ناميده‌اند. ارتفاع آن به چهار و عرض آن به سه متر مي‌رسد. آيه‌هايي از قرآن با خط زيبا بر اين درب نقش بسته است. در گذشته، دو درِب صحن صغير و باب الصافي جاي آن قرار داشت.

4-باب الكرامه
باب الكرامه در دورترين نقطه ضلع شمال شرقي صحن و كنار باب الشهدا است و به سبب كرامت امام حسين (عليه السلام) باب الكرامه ناميده شده است. چهار متر ارتفاع و سه متر عرض دارد و با آيه هايي از قرآن تزيين شده است.

5-باب السلام
اين دروازه در وسط ضلع شمالي واقع است و چون مردم از آن جا به امام حسين (عليه السلام) سلام مي‌دادند به باب السلام معروف است. چهار متر طول و سه متر عرض دارد و آيه‌هايي از قرآن بر آن نقش بسته است.

6-باب الرجاء
در ميان باب القبله و باب قاضي الحاجات دري است كه آن را، به اميد برخورداري از فضل و كرامت الهي، باب الرجاء مي‌خوانند. كتيبه‌اي از بيرون با آيه هايي از قرآن آن را جلا بخشيده است. قوس ايواني كه بر فراز آن است با كاشي‌هاي زيبا همراه با آيه‌هاي قرآن به خط ثلث تزيين شده است. ارتفاع دروازه به حدود پنج و عرض آن به 5/3 متر مي‌رسد.

7-باب السّدرة
اين دروازه به ياد درخت سدري كه نشانگر قبر بود و هارون الرشيد آن را از بيخ بركند، به « باب السدره » معروف شد. در دورترين نقطه ضلع شمال غربي صحن قرار دارد و ارتفاع آن به چهار و عرض آن به سه متر مي‌رسد. اين دروازه پيش از آن بر « باب القبله » نصب شده بود و در 1385 ه.ق. به اين مكان منتقل شد. بالاي اين درب با آيه هايي از قرآن تزيين شده است.

8-باب السلطانيه
در سمت غرب صحن، دروازه‌اي به وسيله يكي از پادشاهان عثماني ساخته شد كه آن را « باب السلطانيه » نام نهادند. ارتفاع آن چهار و عرض آن سه متر است و آيه‌هايي از قرآن زينت بخش آن است. مدرسه حسن خان سردار مقابل اين درب قرار دارد.

9-باب رأس الحسين (عليه السلام)
اين دروازه روبه روي سر مقدس (بالاسر) امام حسين (عليه السلام) باز مي‌شود و آن را باب رأس الحسين (عليه السلام) خوانده‌اند. محل آن به وسيله كاشي‌هاي زيبايي تزيين شده است. ارتفاعش به چهار و عرضش به سه متر مي‌رسد و ساعت زنگ دار بزرگي نيز بر بالاي آن نصب است. هم چنين در بالاي اين باب آيه‌هايي از قرآن با تاريخ 1372 ه.ق. نگاشته شده است.

10-باب الزينبيه
درب مذكور، جنوب غربي صحن يعني نزديك تل‌الزينبيه ساخته شده است و به سبب نزديكي به آن مكان به « باب الزينبيه » معروف است. ارتفاع آن چهار و عرض آن سه متر است و با آيه‌هايي از قرآن مزين شده است. شايان ذكر است همه اين ده درب اكنون به فلكه‌اي باز مي‌شود كه در 1368 ه.ق. احداث شده است.

ايوان هاي حرم مطهر امام حسين (عليه السلام)
از زماني كه توسعه صحن حرم در دوره قاجار آغاز شد، ايوان‌هايي در چهار ضلع صحن تعبيه گرديد كه راه‌هاي ورودي به داخل روضه مقدس را تشكيل مي‌دهند . علاوه بر ايوان‌هاي اصلي و بزرگ، در اطراف صحن نيز حدود 65 ايوان وجود دارد و داخل آن‌ها حجره‌هايي براي اسكان طلبه‌ها يا دفن پادشاهان، حاكمان، عالمان و بزرگان ساخته شده است. ايوان‌هاي بزرگ و اصلي عبارت است از:

ايوان طلا (جنوبي)
اين ايوان از ساير ايوانها بزرگتر است. طول آن به 36 متر مي‌رسد و سراسر حرم را از سمت قبله در بر گرفته است. دوازده ستون با ارتفاع متفاوت، سقف آن را نگه داشته‌اند. ستون‌هاي وسط چهار متر و ستون‌هاي طرفين سه متر ارتفاع دارد. اين ستون‌ها در دوران گذشته از چوب جنگل‌هاي هند ساخته شده بود و چون رطوبت و موريانه آن‌ها را فرسوده ساخت، يكي از نيكوكاران ايراني به نام محسن قنبر رحيمي در 1389 ه.ق. آن‌ها را به ستون‌هاي سنگي تبديل كرد. ستون‌هاي مياني سيزده و ستون‌هاي جانبي نُه متر ارتفاع و قسمت مياني ايوان حدود ده متر عرض دارد. اين ايوان به وسيله سه باب به داخل روضه راه دارد يك باب در وسط به طول چهار و عرض دو متر و دو باب، از دو طرف، به عرض 70/1 متر. هر دوي آن‌ها داراي روكش طلا و مزين به آيه‌ها و اشعار است كه سردار جان بن سردار خان وقف كرده است. ديوارهاي اين ايوان به دستور يكي از همسران فتحعلي شاه قاجار در 1232 ه.ق. با طلاي خالص زراندود شد و كاشي‌هاي بسيار زيبا به قسمت‌هاي فوقاني آن‌ها افزوده گشت. سقف ايوان نيز با آيه‌هايي از قرآن كريم به خط سيد صادق آل طعمه مزين است. در زمان‌هاي قبل شمعدان بزرگي به سقف اين ايوان آويزان بود.

ايوان ناصري (غربي)
اين ايوان در ضلع غربي حرم واقع است و چون ناصر الدين شاه قاجار آن را ساخته بود به نام او معروف شد. اندكي بعد، سلطان عبد الحميد ثاني، پادشاه عثماني، آن را بازسازي كرد و نام آن به « ايوان حميدي » تغيير يافت. ارتفاع آن پانزده، طول پايه آن هشت و عرض آن پنج متر است. اين ايوان در 1275 ه.ق. بنا شده است و سقف ايوان كاشي‌كاري شده و با شعرهايي مزين است. بر پيشاني آن عبارت « عمل استاد احمد شيرازي 1296 ه.ق . » ديده مي‌شود.

ايوان شمالي
درسمت شمال حرم ايوان بزرگي قراردارد كه آن را شاه صفي ساخته است و به همين دليل در ابتدا نام « صافي صفا » داشت. اين ايوان در گذشته‌هاي دور به « ايوان ليلو » معروف بود. زيرا درويشان در آن جا تكيه داشتند و مراسم عزاداري امام حسين (عليه السلام) را برپا مي‌كردند. در اين ايوان باني آن و چند تن از عالمان و انديشمندان به خاك سپرده شده‌اند.

گنبد مطهر
بر فراز قبر و ضريح حضرت امام حسين (عليه السلام) گنبد زيبا و مرتفعي وجود دارد كه از دور جلوه‌اي خاص به كربلا بخشيده است و عظمت هنري و معنوي آن چشم هر بيننده‌اي را خيره مي‌كند و دلها را مجذوب خويش مي‌سازد. نخستين گنبدي كه بر فراز مرقد امام ساخته شد در زمان منتصر عباسي بود. او پدرش متوكل را به قتل رساند و به ساختن بقعه و بناي حرم پرداخت. اين گنبد، كه تا 273 ه.ق. پا برجاي بود، رو به ويراني نهاد و در آن سال محمد بن زيد علوي، از علويان طبرستان، به صورت باشكوهي آن را بازسازي كرد. چندي بعد، عضدالدوله ديلمي، آن را تزيين كرد. اين گنبد در 407 ه.ق. در آتش سوخت و بخشي از آن تخريب و توسط ابن سهلان تعمير شد. در دوران حكومت جلايريان، كه از دست نشانده‌هاي ايلخانان مغول بودند، اين گنبد را از نو بر روي چهار طاق و در چهار جهت استوار و به صورت بسيار زيبا و شكل هندسي ماهرانه‌اي ساختند و روح معماري اسلامي را در آن به نمايش گذاشتند. شاه عباس صفوي آنرا از نماي بيروني بازسازي كرد و به كاشي‌كاري و نماي داخلي آن پرداخت و با نقش‌ها و خط‌هاي زيبا، به اسامي امامان دوازده‌گانه شيعه مزين ساخت.
در 941 ه.ق. سلطان سليمان قانوني، از پادشاهان عثماني و سني مذهب، نماي خارجي گنبد را با گچ مرمت و سفيد كاري كرد. پس از آن آقا محمد خان قاجار در 1211 ه.ق. آن را با پوششي از طلا زراندود كرد. حدود بيست سال بعد طلاها دچار آسيب و زنگ زدگي شد. ساكنان كربلا، با ارسال نامه‌اي، از فتحعلي شاه مساعدت خواستند. شيخ جعفر كاشف‌الغطاء به عنوان نماينده‌ي آنان، با شاه و سران و مردم نيكوكار شهرهاي ايران ارتباط برقرار كرد. نهايتاً، به دستور فتحعلي شاه در  1232ه.ق. پوشش گنبد عوض شد و طلاي بهتري در آن به كار رفت. ناصرالدين شاه قاجار در 1273 ه.ق. دوباره پوشش طلاي گنبد را بازسازي كرد و كتيبه‌اي در سمت راست آن با اين عبارت نگاشت
 »تذهيب القبة الحسينيه علي عهد السلطان ناصر الدين شاه قاجاري، كتبه محمد حسين الشهير بالمشهدي 1273 ه.ق. و جدد بناها و قسم من تذهيبها في سنه 1273 ه.ق.». اين گنبد حدود 37 متر ارتفاع دارد. در بالاي آن ميله‌اي از طلا نصب شده و بر فراز آن چراغ نوراني قرار دارد. در قسمت ازاره گنبد، دوازده پنجره نور و هوا را به داخل حرم منتقل مي‌كند. به گفته عبدالصالح آل طعمه، توليت حرم، در اين گنبد 7526 خشت طلا به كار رفته و مجموع سطح طلا كاري شده آن 301 متر مربع است. در طرف ديگر گنبد اين كتيبه به چشم مي‌خورد: « و قد تشرف بتعمير هذه القبة المباركة الشريفة المنوره بعون الله تعالي السلطان الاعظم و الخاقان الاعدل السلطان بن سلطان ناصر الدين شاه قاجاري خلد الله ملكه».
قسمت بيروني ساقه گنبد با آيه‌هايي از سوره منافقون به خط ثلث زينت بخش اين معماري اسلامي است كه به خط شيخ جواد علي است و تاريخ 1371 ه.ق. را در خود دارد. در رأس قسمت خارجي آن نيز كتيبه‌اي حاوي سوره فجر ديده مي‌شود.

منارة العبد
سلطان احمد جلايري در 767 ه.ق. به مرجان امين الدين بن عبد الله، حاكم بغداد، دستور داد تا ضمن بازسازي حرم دو مناره براي آن بسازند. منارة العبد يكي از آن ها بود كه در 793 ه.ق. با تلاش اويس جلايري تكميل شد. اين مناره با آجرهاي زرد كاشاني تزيين شد و در ساقه آن به زبان فارسي و با حروف ابجد تاريخ 793 ه.ق. ثبت است. قطر اين مناره بيست و ارتفاع آن چهل متر بود كه پس از مناره ملويه متوكل در سامراء نخستين مناره در عراق بود. منارة العبد با زيبايي اعجاب آميز خود زينت بخش گنبد حرم بود كه در زاويه شمال شرقي حرم قرار داشت و در 982 ه.ق. توسط شاه طهماسب صفوي بازسازي شد. در 1308 ه.ق. در گل دسته آن شكافي ايجاد شد كه دوباره آن را تعمير كردند. اما در 1354 ه.ق. اين مناره زيبا و مقاوم به بهانه انحراف و كجي در آن به دستور نخست وزير وقت عراق، ياسين هاشمي، تخريب شد. به گفته آل طعمه كه خود و خاندانش از متوليان حرم مطهر بوده‌اند: « هدف وي از اين كار دست يافتن به درآمدي بود كه از محل موقوفات مرجان امين الدين و از رهگذر اجاره دادن ابنيه و اراضي وقفي به دست مي‌آمد. در جريان اين تخريب، به سكه‌هاي مسي مربوط به دوران جلايري و صفوي دست يافتند كه آن‌ها را به « دار الآثار القديمه » بغداد سپردند ... »

مناره جنوبي
در فاصله ده متري جنوب گنبد، در ديوار قبله و برابر منارة العبد، مناره ديگري در 786 ه.ق. توسط سلطان احمد جلايري ساخته شد. ارتفاع آن به 25 متر و قطر آن به 4 متر مي‌رسد. وي گل دسته را با كاشي‌هاي زرد كاشاني آراست. در 1237 ق نصف بالاي آن را همسر محمد شاه، دختر مصطفي خان (عموي ناصر الدين شاه) به طلا آراست و در 1373 ه.ق. اين گل دسته به هنر نمايي محمود هادي طلا كاري شد.

مناره غربي
اين مناره سمت قبله و در زاويه غربي ديوار آن ساخته شده است. در 1356 ه.ق. اندكي كج شد و سلطان سيف الدين طاهر بودجه‌اي براي تخريب و بازسازي آن اختصاص داد. اما چون شالوده و اساس آن محكم بود آن را از اساس و پايه تخريب نساخت و به مرمت بخشي از آن بسنده كرد. تعداد خشت‌هاي طلايي دو گل دسته‌اي كه سلطان احمد جلايري ساخته بود به 8024 مي‌رسد. اكنون، تنها اين دو مناره طلايي زينت بخش حرم است.

صندوق و ضريح امام حسين(عليه السلام)
در عصر آل بويه، عضد الدوله براي نخستين بار در 371 ه.ق. ضريحي از جنس چوب ساج و تزيين شده با عاج را روي قبر امام حسين (عليه السلام) نصب كرد و قبر را با پارچه‌هاي گران‌بهاي ديباج پوشاند. در 620 ه.ق. مؤيدالدين محمد قمي، وزير شيعي الناصر لدين الله عباسي، صندوقي از چوب بر روي قبر قرار داد و آن را با پارچه‌هاي گران قيمت پوشاند. شاه اسماعيل صفوي در 932 ه.ق. صندوق بسيار زيبايي از خاتم بر روي قبر نهاد. پس از آن، شاه عباس صفوي براي نخستين بار، ضريحي از مس بر فراز قبر و روي صندوق ياد شده گذاشت و ضريح را با پرده‌هاي حرير قيمتي پوشاند. در 1153 ه.ق.، گوهرشاد خانم، دختر سلطان حسين صفوي و همسر نادر‌شاه، صندوقي از خاتم بر روي قبر گذارد. گفته‌اند صندوق كنوني همان صندوقي است كه همسر نادر شاه روي قبر قرار داده بود. برخي نيز گفته‌اند اين صندوقي است كه شاه طهماسب صفوي در 1123 ه.ق. به حرم هديه كرده است. اين صندوق در اثر تهاجم وهابيان در 1216 ه.ق. آتش گرفت و بخشي از آن سوخت. در 1225 ه.ق. به توصيه شيخ جعفر آل كاشف الغطاء و به دستور « خان جان » قاجاري صندوق را با پوششي از نقره ترميم كردند و با پارچه حرير پوشاندند. روي صندوق به اين موضوع چنين اشاره شده است: «بعد تكسير اعداء الله في سنة 1216 ه.ق. قام بتجديده خان القاجار 1225 ه.ق. كتبه صالح الكلكاوي».

آقا محمد خان نيز ضريحي از نقره بر فراز قبر نصب كرد و دربهاي ورودي را، كه از رواق به داخل حرم باز مي‌شد، با نقره تزيين نمود. پس از چندي، ناصرالدين شاه، كه به شخصه به زيارت كربلا مشرف شده بود، دستورهايي براي تعمير و بازسازي حرم صادر كرد؛ ضريحي از نقره ساخت و آن را روي قبر گذاشت. بدين گونه قبر مطهر داراي دو ضريح بيروني و داخلي شد. نام هديه كننده ضريح بيروني، يعني ناصرالدين شاه، بر آن ثبت شده است. روي درب آن، پنجره نقره‌اي كوچكي است و بر بالاي آن اين عبارت ديده مي‌شود: قال رسول الله (صلّي الله عليه و آله) « الحسن و الحسين سيدي شباب اهل الجنه و ابوهما خيرٌ منهما » اين ضريح، ضريح مسين شاه عباس را در خود جاي داده است. ناصر الدين شاه كه خود داخل آن شده، ضريح و قبر را چنين توصيف مي‌كند: « من و ميرزا حسن كليد دار، جسارت كرده توي ضريح حضرت رفته از ضريح هم درب كوچك ديگر بود ميرزا حسن باز كرد، شمعي در دست داشت دور قبر منور با آجر فرش شده بود كه پا روي آجر گذاشته شود. من از طرفي ميرزا حسن از طرفي به زحمت زياد رفتيم. ميرزا حسن متصل شمع را كج مي‌كرد. من از دست او گرفتم. من به طور عجيبي روي آجرها نشسته بودم جا تنگ بود. سرم به تخته ضريح مي‌خورد. جاي نشستن تنگ و بسيار مشكل بود. ميرزا حسن تخته روي قبر مطهر را كشيد. دست برده دو سه مشتي تربت صحيح از روي قبر مطهر برداشتم ». در پايين پاي آن، ضريح ديگري متصل به ضريح بيروني قرار گرفته كه به علي اكبر، فرزند دلاور امام حسين (عليه السلام)، تعلق دارد. در 1355 ه.ق. ، سيف الدين طاهر، از داعيان اسماعيلي، پنجره‌اي از نقره براي مرقد مطهر ساخت و آن را از هند به كربلا فرستاد كه بر بالاي آن نوشته شده بود: « ان الداعي الي حب آل محمد الطاهر بن ابي محمد الطاهر سيف الدين نجل سيدنا محمد برهان الدين من بلاد الهند سنه خمس و خمسين و ثلث مائة بعد الالف 1355 ه.ق.». در 1360 ه.ق. استاد محمد صنيع خاتم شيرازي، از استادان برجسته خاتم كاري، صندوق مطهر را تعمير كرد.

در طول تاريخ، همواره پادشاهان و بزرگان، چراغدان‌هاي گران قيمتي از طلا و نقره به داخل ضريح مبارك هديه مي‌كردند. يك جفت شمعدان طلاي بسيار بزرگ از سوي سلطان عبدالمجيد خان عثماني به حرم هديه شده است . بعضي از قنديل‌هاي آويزان شده از جنس طلا و نقره، از هند و جاهاي ديگر آمده است. در داخل ضريح علاوه بر مزار عرفاني امام حسين (عليه السلام)، مزار حضرت علي اكبر (عليه السلام) در پايين پاي امام حسين (عليه السلام) و حضرت علي اصغر (عليه السلام ) در آغوش امام قرار دارد. امروزه طول ضريح مطهر به پنج پنجره و عرض آن نيز به چهار پنجره تقسيم مي‌شود. هر قسمت هشتاد سانتي متر عرض دارد. اما بخشي كه مرقد علي اكبر (عليه السلام) در آن است، يعني پايين پاي آن حضرت، از ضريح تنها يك بخش و از طول دو بخش را در بر مي‌گيرد. طول ضريح مرقد امام حسين (عليه السلام) 5/5 و عرض آن 5/4 متر است و طول آن قسمت كه قبر علي اكبر (عليه السلام ) را در خود جاي داده 6/2 و عرض آن 4/1 متر است. ارتفاع ضريح به 5/3 متر مي‌رسد و بر بالاي آن در چهار گوشه، چهار گويچه شكلي است كه طول هر يك، نيم متر و زر اندود است. بر روي ضريح، ديوارهاي صحن، حرم و گل دسته‌ها آثاري از گلوله ديده مي‌شود كه حاصل تهاجم نيروهاي بعثي به شيعيان متحصن در مرقد در 1370 ه.ش. است. اين شيعيان عليه حكومت وقت قيام كرده بودند.
بر بالاي سر مبارك آن حضرت، بيرون ضريح، سنگ قهوه‌اي رنگي به نشانه جايگاه دفن سر آن حضرت نصب است. برخي گفته‌اند شمر ملعون سر مبارك امام (عليه السلام) را روي آن جدا كرد. بر اساس روايت‌هاي موجود، امام سجاد (عليه السلام) سر مبارك امام حسين (عليه السلام) و برخي از شهيدان را به كربلا بازگرداند و در كنار جسدهاي پاكشان به خاك سپرد. بر اساس روايتي ديگر، سر مبارك امام در بالاي قبر پدر بزرگوارش امام علي (عليه السلام) در نجف دفن شده است. امام صادق (عليه السلام) در اين مكان نماز مي‌گزارد و توصيه مي‌كرد كه بر سر مبارك امام حسين (عليه السلام)، در اين مكان نماز گزارده شود. برخي نيز گفته‌اند سر آن حضرت را به عسقلان مصر بردند و در آن جا دفن كردند. امروزه، در شهر قاهره در مسجدي به نام مسجد الحسين (عليه السلام) ضريحي با عنوان رأس الحسين (عليه السلام ) قرار دارد كه مردم آن شهر پيرامون آن دعا و زيارت مي‌خوانند و سوم شعبان، روز تولد امام حسين (عليه السلام)، را ده روز جشن مي‌گيرند و احترام خاصي به اين مكان مي‌گذارند.

قبور ديگر شهيدان كربلا
تمامي شهيدان كربلا، به جز حضرت ابوالفضل، حربن يزيد رياحي و حبيب بن مظاهر، در نزديكي قبر حضرت امام حسين (عليه السلام) به خاك سپرده شده‌اند و قبرهاي آنان در سمت جنوب شرقي ضريح امام حسين (عليه السلام)، به فاصله چند متري آن قرار دارد. اكنون اين قبرها، كه در داخل يك اتاقك دوازده متري و حاوي صندوق خاتم است، پنجره‌اي از نقره به طول پنج متر دارد و آرامگاه را مشخص مي‌كند. بر بالاي اين پنجره، اسامي حدود 120 تن از شهيدان كربلا، همراه با زيارت نامه مخصوص بر روي كتيبه‌اي از كاشي‌هاي آبي نقش بسته است . قبل از توسعه جديد حرم، يعني تا 1213 ق، اين قبرها بقعه‌اي جداگانه داشت و از حرم امام حسين (عليه السلام) مستقل و مجزا بود به گونه‌اي كه طواف پيرامون آن ميسر بود. سخن ابو حمزه ثمالي اين مطلب را تأييد مي‌كند: « سپس از حرم مطهر خارج شو و در مقابل قبور شهدا بايست ». كساني كه قبل از توسعه آن را ديده‌اند توصيفشان به همين گونه است . در 1213 ق، عمليات توسعه جديد آغاز شد و به دليل زياد بودن زائران و تنگيِ مكان زيارت، سيد علي طباطبايي و آيت الله شهرستاني براي تأمين رفاه زائران ديوار آن بقعه را برداشتند و راهروي درب ورودي رواق جنوبي به مزار شهيدان را بستند و در قسمت شمالي آن، ضريحي از چوب ساج قرار دادند سپس ديوار حائل را برداشتند و آن را به حرم متصل كردند. با اين كار امكان طواف پيرامون مزار شهيدان از بين رفت اما فضاي زيارتي مناسبي ايجاد شد. در 1230 ق از سوي ملا محمد صالح برغاني ضريحي از برنج با كتيبه نقره‌اي حاوي شعرهاي محتشم كاشاني بر آرامگاه شهيدان نصب شد و صندوقي از خاتم نيز در داخل آن قرار گرفت. در اوايل قرن چهاردهم، انيس الدوله، همسر ناصرالدين شاه، ضريح نقره‌اي به طول حدود 80/4 در پنج شبكه و ارتفاع 70/1 براي آرامگاه شهيدان تقديم كرد. اين ضريح به جاي ضريح قبلي نصب شد و هم اكنون نيز در همان مكان باقي است. در 1361 ق صندوق خاتم كاري اين آرامگاه به كوشش محمد صنيع خاتم شيرازي تعمير شد و ديوارهاي مجاور ضريح را هنرمندان تواناي ايراني آينه كاري كردند.

رواق ها و شبستان هاي حرم مطهر امام حسين (عليه السلام)
ضريح و روضه امام حسين (عليه السلام) از چهار طرف به وسيله‌ي رواق‌هايي بسيار زيبا و وسيع احاطه شده است. هر يك از اين رواق ها حدود چهل متر طول و حدود پنج متر عرض دارد و ارتفاع ديواره‌هاي آن نيز به دوازده متر مي‌رسد. اين رواق‌ها، هر يك، به نامي خاص معروف‌اند. باني اوليه برخي از آن ها عضدالدوله ديلمي است كه در دوره‌هاي بعد ترميم، بازسازي و تزيين شده است.

رواق غربي(رواق ابراهيم مُجاب)
اين رواق در غرب ضريح قرار دارد و عمران بن شاهين آن را بنا كرده است كه تا مدت‌ها به نام خود او معروف بود. پس از چندي، به سبب دفن يكي از فرزندان امام كاظم (عليه السلام)، يعني سيد ابراهيم مُجاب، به آن نام مشهور شد.
ابراهيم مجاب فرزند امام موسي كاظم (عليه السلام) و به روايتي فرزند محمد العابد بن موسي بن جعفر (عليه السلام) است. پدرش، محمد العابد، برادر تني امام رضا (عليه السلام) بود. او در 247 ق به زيارت امام حسين (عليه السلام) شتافت و نخستين علوي بود كه در كربلا ساكن شد.
او كه از بينايي محروم بود كنار ضريح سيد الشهداء (عليه السلام) آمد و با صداي بلند بر اباعبدالله چنين سلام كرد: « السلام عليك يا جدّاه ». گفته مي‌شود از درون ضريح صدايي شنيد كه پاسخ او را مي‌داد: « و عليك السلام يا ولدي». چون پاسخ سلام خود را از امام حسين (عليه السلام) شنيده بود به ابراهيم مجاب معروف شد.
در قسمت جنوبي رواق، دري است كه به طرف صحن باز مي‌شود و باب ابراهيم مجاب نام دارد و قبر و ضريح ابراهيم مجاب در شمال غربي آن واقع است. در اطراف مرقد او سادات و عالمان زيادي از جمله سيد رضي و شريف و مرتضي و ديگران دفن‌اند. اين رواق در گذشته در داخل صحن بود ولي با توسعه حرم، در داخل قرار گرفته است. از اين رواق يك درب ديگر نيز به داخل صحن باز مي‌شود كه به باب حبيب بن مظاهر معروف است.

رواق شرقي (رواق فقيهان)
رواق شرقي يا رواق فقيهان به طول 45 و عرض پنج متر با سنگ‌هاي مرمر در ديواره‌ها و كف، محل نماز و عبادت زائران است و هم چون ديگر رواق‌ها، با آينه‌هايي زيبا تزيين شده است. از اين رواق دري به سوي صحن و دو درب به سوي حرم باز مي‌شود. در دوره‌اي، به سبب دفن آقا باقر وحيد بهبهاني، از فقهاي اصولي در اينجا، به نام رواق « آقاباقر » معروف بود. از آن جا كه فقيهان و دانشمندان در اين رواق دفن‌اند آن را رواق فقيهان ناميده‌اند. اين رواق به وسيله دو درب به صحن متصل است؛ يكي از آنها كنار كفشداري آل طعمه و رو به روي مسجد سيد كاظم رشتي است و ديگري كنار كفشداري آل وهاب قرار دارد كه در آن شاعري به نام سيد عبد الوهاب(1322 ق ) دفن است و در مقابلش باب علي اكبر واقع شده كه رواق را به حرم وصل مي‌كند. معروف‌ترين فقيهاني كه در آن مكان دفن شده‌اند؛ شيخ محمد باقر اصولي، سيد علي طباطبايي، صاحب رياض العلماء، شيخ يوسف آل عصفور، سيد كاظم رشتي، سيد احمد بن كاظم رشتي، آل كمونه و كليد دار هستند.

رواق جنوبي (رواق حبيب بن مظاهر)
اين رواق به سبب وجود مرقد حبيب بن مظاهر، يار با وفاي امام حسين (عليه السلام) در كربلا، به اين نام مشهور شده است. پايين ديوارها و كف آن با سنگ‌هاي مرمر سنگ فرش و بالاي ديوارها از نيمه تا سقف و نيز تمامي سقف آن آينه‌كاري است و چهل‌چراغي بزرگ از سقف آن آويزان است. اين رواق رو به روي روضه، سمت جنوب غربي ضريح، واقع شده و باب القبله حرم به اين سمت باز مي‌شود. اين در نقره‌اي حاصل كار حاجي حسين خان صدر اصفهاني است. ميرزا تقي خان امير كبير در اين رواق دفن شده‌اند.

رواق شمالي (رواق پادشاهان)
اين رواق را شاه صفي ساخته است و چون پادشاهان قاجار در آن دفن هستند آن را رواق پادشاهان ناميده‌اند. شاه صفي، كه به زيارت حرم مطهر آمده بود، ضمن بخشش‌هاي فراوان براي خادمان و فقيران شهر دستور داد تا اين رواق را احداث كنند . ايواني نيز بيرون آن ساخت كه به « صافي صفا » معروف شد. قبر مظفرالدين شاه، محمد علي شاه، احمد شاه و محمد حسن ميرزا، از پادشاهان ايران، در اين رواق قرار دارد كه البته مكان آن دقيقاً مشخص نيست. همه اين رواق‌ها به وسيله هفت درب به داخل صحن باز مي‌شوند. اين دربها عبارت است از : 1 ـ باب حبيب بن مظاهر 2 ـ باب القبله 3 ـ باب صاحب الزمان 4 ـ باب علي اكبر 5 ـ باب الكرامه 6 ـ باب ابراهيم مجاب 7 ـ باب رأس الحسين.
مرقد امير كبير، صدر اعظم عصر ناصر الدين شاه و عماد الدوله، نوه فتحعلي شاه رو به روي باب الكرامه است.

قتله گاه
قسمت پاياني سمت چپ رواق جنوب غربي، يعني در امتداد آرامگاه حبيب بن مظاهر، به وسيله دري به سالن باريكي مرتبط است كه در آن يك اتاق نُه متري قرار دارد . در ديوار سمت قبله آن يك پنجره نقره‌اي تعبيه شده است. اين مكان اندكي گود است و ديوارهاي آن آينه كاري و نقاشي شده است. در همين مكان شريف، نواده رسول خدا (صلّي الله عليه و آله) شهيد شده است. از اينجا دري است كه به جاي گودتري راه دارد. گويند آن جا محلي است كه حضرت سيدالشهداء (عليه السلام) از اسب بر زمين افتاد و چون در زمان‌هاي پيشين خاك زيادي براي تبرك بر مي‌داشتند بسيار گود شد. بعدها آن مكان را پر كردند و دري روي آن قرار دادند.

خزانه و گنجينه حرم
در سمت شمال روضه مطهر خزانه حرم واقع شده كه انبوهي از اشياي اهدايي پادشاهان و بزرگان ايران و هند و... را در خود دارد. در اين خزانه انواع جواهر، آثار و ادوات، قنديل‌هاي طلايي، ظرف‌هاي طلا و نقره، پارچه‌هاي زربافت و ابريشمي، ترمه‌هاي زيبا، عتيقه جات و كاشي‌هاي گران قيمت و قديمي نگهداري مي‌شود. در غرب خزانه نيز كتاب خانه حرم قرار دارد كه ميراث گرانبهاي فرهنگ و تمدن اسلامي را در خود جاي داده است و قرآن‌هاي خطي نفيس و كهن در آن نگهداري مي‌شود. قرآني به خط امام سجاد (عليه السلام) و دست خطي از علي (عليه السلام) در آنجا بود كه روي قبر گذاشته بودند و ناصرالدين شاه شخصاً آنها را در داخل ضريح ديده است.