:جستجو
مراکز قرآنی
منتخبين مراكز قرآني
تفسیر نور
تواشیح
پرتال ثامن الائمه
زمان
 

جمعه 28 مهر 1402

 
 
خلاصه آمار سايت
 
 
 
 
.امام علي (عليه السلام) مي فرمايند : هر كس به جاهاي بدنام قدم گذاشت ، متهم گرديد .
 
 

 

تفسیر موضوعی قرآن کریم 

خداشناسی و توحید/ راههاي خداشناسی/ برهان ها/ برهان نظم 


نشانه‌هاى او در آفرینش دریاها و کشتى‌ها

مقدمه:

مى دانیم حدود سه چهارم روى زمین را آب فرا گرفته، و اقیانوسها و دریاها همگى به یکدیگر ارتباط دارند؛ و نیز مىدانیم که انسان از دریاها براى حمل ونقل از قدیمالایّام تاکنون بزرگترین استفاده را کرده است. بعلاوه قسمت مهمى از مواد غذائى از دریا به دست مىآید، و مواد مختلفى که در صنایع به کار مىرود نیز قسمت قابل توجّهى از آن از دریاها است. از همه گذشته، نقش دریاها در ایجاد ابرها و آبیارى تمام خشکىها بر کسى پوشیده نیست، همانگونه که حیوانات دریا و تنوّع و شگفتىهاى آن تقریباً بر همه معلوم است. روى این جهات است که قرآن مجید دریاها و کشتىها را از آیات حق شمرده و انسانها را به مطالعه اسرار آن دعوت نموده است.
با این اشاره به سراغ قرآن مىرویم و به آیات زیر گوش جان فرا مىدهیم:

 1- (وَ هُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِیّاً وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها وَ تَرَ الْفُلْکَ مَواخِرَ فِیهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ)(1)

 2- (وَ ما یَسْتَوِی الْبَحْرانِ هذا عَذْبٌ فُراتٌ سائِغٌ شَرابُهُ وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ وَ مِنْ کُلٍّ تَأْکُلُونَ لَحْماً طَرِیّاً وَ تَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها وَ تَرَى الْفُلْکَ فِیهِ مَواخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ)(2)

 3- (أَللهُ الَّذِی سَخَّرَ لَکُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِىَ الْفُلْکُ فِیهِ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ)(3)

 4- (وَ مِنْ آیاتِهِ الْجَوارِ فِى الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ إِنْ یَشَأْ یُسْکِنِ الرِّیحَ فَیَظْلَلْنَ رَواکِدَ عَلى ظَهْرِهِ إِنَّ فِی ذالِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبّارٍ شَکُورٍ)(4)

 5- (أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللهِ لِیُرِیَکُمْ مِنْ آیاتِهِ إِنَّ فِی ذالِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبّارٍ شَکُورٍ)(5)

 6- (إِنَّ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ... وَ الْفُلْکِ الَّتی تَجْری فِی الْبَحْرِ بِما یَنْفَعُ النّاسَ ... لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ)(6)

 7- (رَبُّکُمُ الَّذِی یُزْجِی لَکُمُ الْفُلْکَ فِی الْبَحْرِ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ کانَ بِکُمْ رَحِیماً)(7) 

ترجمه :

1- «او کسى است که دریا را مسخّر (شما) ساخت تا از آن، گوشت تازه بخورید و زیورى که آن را بر خود مىپوشانید (همچون مروارید) از آن استخراج کنید و کشتی‌ها را مىبینى که سینه دریا را مىشکافند تا شما (به تجارت بپردازید و) از فضل خدا بهره گیرید، شاید شکر او را به جاى آورید»
2- «(این) دو دریا یکسان نیستند: این گوارا و شیرین است و نوشیدنش خوشگوار، و آن یکى شور و تلخ و گلوگیر، ولى از هر یک (از آن دو) گوشتى تازه مىخورید و وسایل زینتى استخراج کرده مىپوشید و کشتی‌ها را در آن مىبینى که آبها را مىشکافند (و به سوى مقصد پیش مىروند)تا از فضل خداوند بهره گیرید، و شاید شکر (نعمتهاى او را) به جا آورید»
3- «خداوند کسى است که دریا را مسخّرِ شما کرد تا کشتی‌ها به فرمانش در آن حرکت کنند و از فضل او بهره گیرید، شاید شکر (نعمت‌هایش را) به جا آورید»
4- «از نشانههاى او کشتىهاى کوه پیکرى است که در دریا (به کمک بادها) حرکت مىکنند. اگر او اراده کند، باد را ساکن مىسازد تا آنها بر روى دریا بى حرکت بمانند، در این نشانههایى است براى هر صبور شکرگزار»
5- «آیا ندیدى کشتی‌ها به برکت نعمت خدا در دریا حرکت مىکنند تا بخشى از آیاتش را به شما نشان دهد؟! در اینها نشانههایى است براى هر شکیباى شکرگزار»
6- «در آفرینش آسمانها و زمین ... و کشتی‌هایى که در دریا به نفع مردم در حرکتند... نشانههایى است (از ذات پاک خدا و یگانگى او) براى گروهى که عقل خود را به کار مىگیرند».
7- «پروردگارتان کسى است که کشتى را در دریا براى شما به حرکت در مىآورد، تا از فضل و موهبت او بهره مند شوید، به یقین او نسبت به شما مهربان است».

شرح مفردات

به گفته راغب در کتاب مفردات: «بحر» در اصل به هر مکان وسیعى که آب فراوان در آن جمع باشد گفته مىشود، سپس به صورت کنایه به هر شىء وسیعى «بحر» (دریا) مىگویند و «متبحر» یا «مستبحر» به کسى مىگویند که علم وسیعى داشته باشد و اطباء به تغییر ناگهانى که در بیمارىهاى شدید پیدا مىشود «بحران» اطلاق مىکنند. - سپس واژه «بحران» به حوادث حاد دیگر نیز اطلاق شده است - بعضى شور بودن را نیز در مفهوم «بحر» داخل دانستهاند، در حالى که اطلاق «بحر» به دریاهاى آب شیرین نیز مىشود.(8)
فُلک  (بر وزن قفل) به معنى کشتى است و مفرد و جمع و مذکر و مؤنث در آن یکسان است. واژه «فَلَکَ» (بر وزن فَدَک) به معنى مسیر و مدار ستارگان از  همین ریشه گرفته شده است.
«جوارى» جمع «جاریة» در اصل از «جرى» که به معنى عبور سریع است گرفته شده و «جاریه» به کشتىهایى مىگویند که در دریاها جریان دارند و حرکت مىکنند و در لغت عرب به دختران جوان نیز «جاریه» گفته مىشود به خاطر جریان نشاط جوانى در تمام وجود آنها. در مصباحالمنیر آمده است که اطلاق واژه «جاریه» بر کنیز به خاطر آن است که مسخّر فرمان مولا است و در انجام کارهاى او پیوسته جریان دارد. واژه «جاریه» به خورشید و نور آفتاب و ستارگان سیّار نیز اطلاق شده است.
«مَواخر» جمع «ماخره» به معنى کشتى، از مادّه «مَخْر» (بر وزن فَخْر) و به معناى پیشروى آب در زمین و شکافتن آن است، همچنین به شکافتن آب از چپ و راست به وسیله سینه کشتى گفته مىشود. این واژه در مورد صداى وزش بادها نیز به کار مىرود و ظاهرااً از لوازم معنى اول است.(9) 


تفسیر و جمع‌بندى

شگفتى‌هاى دریاها!

نخستین آیه به عنوان معرّفى ذات مقدّس خداوند، مىگوید: «او کسى است که دریاها را مسخر شما کرد»: (وَ هُوَ الَّذِى سَخَّرَ الْبَحْرَ)
این تعبیر نشان مىدهد که دریا با تمام وجودش در خدمت انسان است و به راستى چنین است. نخستین جوانه حیات در دریاها آشکار شد، و در گذشته و امروز دریا منبع مهمّى براى انواع نیازمندىهاى بشر و ادامه حیات او بوده است. در ادامه این آیه روى سه موضوع تکیه شده:
نخست اینکه: انسان مىتواند گوشت تازه از دریا به دست آورد: (لِتَأْکُلُوا  مِنْهُ لَحْمآ طَرِیّاً) گوشت فراوانى که هرگز زحمت پرورش آن را نکشیده و در بسیارى از نقاط روى زمین به صورت کاملا تازه در اختیار انسانها قرار مىگیرد.
تکیه روى طراوت و تازگى این گوشت علاوه بر اشاره به لطافت فوقالعاده گوشت ماهىها، این نکته را یادآور مىشود که در آن عصر و زمان که به خاطر مشکلات به دست آوردن گوشت تازه، از گوشتهاى کهنه استفاده مىکردند این نعمت اهمّیّت خاصّى داشت و در عصر و زمان ما نیز که به جهات دیگرى گوشتهاى کهنه و یخ زده فراوان است نیز اهمّیّت این تعبیر برجا است.
بعضى از مفسّران گفتهاند: این تعبیر اشاره به قدرتنمائى خداوند در زمینه آفرینش گوشتهاى لطیف و خوش طعم در آب هاى شور و تلخ است.(10) تعبیر به «لحم»: «گوشت» ممکن است اشاره به این باشد که قسمت عمده ماهى گوشت است و استخوان بسیار کمى دارد، برخلاف بسیارى از حیوانات دیگر. با توجّه به اینکه در عصر ما مسأله استفاده از ماهىها براى تغذیه بشر مورد توجّه بیشترى، (به خاطر کمبود مواد غذائى) قرار گرفته؛ اهمّیّت این نعمت الهى روشنتر مىشود.
دوّمین منفعت دریا را استخراج وسائل زینتى و جواهرات مخصوص ذکر مىکند (وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها) گوئى مىفرماید: از ضرورىترین مواد غذائى تا نیازهاى غیر ضرورى و تزیینى از دریا استخراج مىشود و همه در اختیار شما است.
در مورد سوّمین منفعت دریاها، پیامبر (صلي الله عليه و آله) را مخاطب ساخته مىفرماید: «کشتىها را مىبینى که در دریا سینه آب را مىشکافند و به پیش مىروند» (وَ تَرى الْفُلْکَ مَواخِرَ فِیهِ) «خدا این نعمتها را به شما داده است تا از فضلش بهره گیرید، شاید شکر  نعمتهایش را بجا آورید» (وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُروُنَ) براى اینکه کشتىها بتوانند از اقیانوسها و دریاها به عنوان مهمترین راه حمل و نقل مالالتّجاره ها و مسافرت انسانها استفاده کنند، باید امورى دست به دست هم دهد:
کیفیّت و قوانینى بر مواد سنگین و سبک حاکم باشد که آن را روى آب نگهدارد. لغزندگى آب و بادهاى منظّمى که بر صفحه اقیانوسها مىوزد، و عمق کافى دریاها دست به دست هم دهد تا کشتىهاى غول پیکر بتوانند بر صفحه اقیانوسها حرکت کنند. کشتىهایى که با استفاده از نیروى بخار به صورت عظیمترین صنایع بشر در آمده و گاه یکى از آنها به عظمت یک شهر است و مىتواند کارى را که ده ها هزار اتومبیل انجام مىدهند به تنهایى انجام دهد. (کشتىهاى پانصد هزار تنى به اندازه پنجاه هزار اتومبیل ده تن، بار با خود مىبرد!) این مسأله به اضافه مسأله استخراج انواع مواد غذائى و غیر غذائى و زینتى، دلیل روشنى است بر علم و قدرت خالق جهان که این همه نعمت را به رایگان در اختیار انسانها قرار داده است.


در دوّمین آیه همان نعمتهاى سه گانهاى را که در آیه قبل به آن اشاره شده بود (گوشت تازه، وسائل زینتى، حرکت کشتىها بر صفحه دریاها) نیز تکرار شده و روى آنها تکیه نموده است. با این تفاوت که در آغاز آیه به دریاهاى آب شیرین و آب شور اشاره مىکند و مىگوید: «این دو دریا... که یکى آبش شرین و نوشیدنش خوشگوار است و این یکى شور و تلخ و گلوگیر است یکسان نیستند» (وَ ما یَسْتَوِى الْبَحْران هذا عَذْبٌ فُراتٌ سائِغٌ شَرابُهُ وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ) گرچه اکثر دریاهاى روى زمین دریاهاى آب شورند، ولى دریا و دریاچههاى آب شیرین نیز کم نیستند که نمونههاى متعدّدى از آن در ایالات متحده دیده مىشود و مورد استفاده فراوان است. بعلاوه نهرهاى عظیمى که به دریاى شور مىریزند و در آن پیشروى کرده، آبهاى شور را عقب مىزنند و تا مدت زیادى با آن مخلوط نمىشوند عملا دریاى آب شیرینى تولید مىکنند که در موقع جزر و مد، سواحل زیادى را آبیارى کرده، و باغات و مزارع عظیمى را پرورش مىدهند.
فخررازى در تفسیر خود این دو دریاى آب شور و شیرین را اشاره و تمثیلى براى مؤمنان و کافران مىشمارد. ولى دقت در لحن آیات نشان مىدهد که ناظر بر این معنى نیست، بلکه هدف بیان آیات و نشانههاى الهى در پهنه آفرینش است.



در سومین آیه سخن از تسخیر دریاها براى انسان است (اللهُ الَذِّى سَخَّرَلَکُمُ الْبَحْرَ). ولى از میان برکات مختلف دریا، تنها روى مسأله کشتیرانى تکیه شده است، که در آیات قبل نیز به آن اشاره شده بود.



در چهارمین آیه، کشتىهاى عظیمى را که همچون کوههاى متحرّک بر صفحه دریاها ظاهر مىشوند از آیات و نشانههاى خدا شمرده و مىگوید: (وَ مِنْ آیاتِهِ الْجَوارِ فِى الْبَحْرِ کَاْلأَعْلامِ) راستى چه کسى اقیانوسها را با این وسعت و عمق و ویژگىها آفرید؟ چه کسى به چوب و آهن این خاصّیت را بخشید که بر صفحه آب ثابت بماند؟ و چه کسى به بادها دستور داده است که به صورت منظّم بر صفحه دریاها بوزند، و به انسان اجازه دهند تا از هر نقطهاى به نقطه دیگر که مایل است برود و میلیونها میلیون ثروت و سرمایه را از طریق دریا جابجا کند؟ آیا این نظام متقن و محکم و همچنین نظامى که بر نیروى بخار و برق حاکم است، دلیل روشنى بر علم و حکمت پروردگار نیست؟
در اینجا قرآن مجید کشتىهاى بزرگ را به «اَعْلام» تشبیه مىکند. «اَعْلام» جمع «عَلَم» (بر وزن قلم) به گفته راغب در مفردات در اصل به معنى اثرى است که از آن به وجود چیزى علم حاصل مىشود، مانند: نشانههایى که بر جادّهها قرار مىدهند و پرچم لشکر، و کوه را از این جهت علم نامیدهاند که نشانه روشنى است که از دور نمایان است و کشتىهاى بزرگ از این جهت به کوهها تشبیه شدهاند که همچون کوه از دور نمایان هستند.
جالب اینکه قرآن به دنبال این آیه مىگوید: اگر خدا اراده کند باد را ساکن مىسازد تا کشتىها بر پشت دریا متوقف مانند» (اِنْ یَشَأْ یُسْکِنِ الرِّیحَ فَیَظْلَلْنَ رَواکِدَ عَلى ظَهْرِهِ) یا اگر بخواهد مىتواند بادها را چنان نامنظم و درهم و برهم قرار دهد که نه تنها هیچ کشتى به مقصد نرسد، بلکه همه را در دریا غرق و واژگون کند. لذا در پایان آیه باز تأکید مىکند که «در این امر نشانههایى است براى صابران شکرگزار»: (اِنَّ فِى ذلِکَ لاَیاتٍ لِکُلِّ صَبّارٍ شَکُورٍ) آنها که با صبر و حوصله این آیات آفاقى را پىگیرى کرده و بعد از درک حقیقت در مقام شکرگزارى بر مىآیند، و سربر آستان با عظمت حق مىنهند. 

 



در پنجمین آیه نیز به همین مطلب، یعنى حرکت کشتىها در دریاها به عنوان یکى از نعمتهاى بزرگ خدا اشاره کرد، با این تفاوت که مىگوید: هدف از اعطاى این نعمت این بوده است که خداوند بعضى از آیاتش را به شما نشان دهد (لِیُرِیَکُمْ مِنْ آیاتِهِ)



به همین جهت در ششمین آیه که بحث از هفت نشانه از نشانههاى حق به میان مىآورد، سومین نشانه را کشتىهاى ذکر مىکند که در دریاها به سود انسانها به حرکت در مىآیند: (وَ الْفُلْکِ الَّتى تَجْرى فِى الْبَحْرِ بِما یَنْفَعُ النّاسَ) در پایان آین آیه تأکید مىکند که در این امور نشانههایى از ذات پاک خدا و  یگانگى او است براى مردمى که تعقّل مىکنند» (لاَیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ)



در هفتمین آیه تکیه بر ربوبیت خداوند مىکند و مىگوید: شما به سراغ بتها نروید، بتها پروردگار شما نیستند، «پروردگار شما کسى است که کشتى را در دریا به سود شما با ملایمت و مداومت به حرکت در مىآورد» (رَبُّکُمُ الَّذِى یُزْجِى لَکُمُ الْفُلْکَ فِى الْبَحْرِ) در اینجا به تعبیر تازهاى برخورد مىکنیم: «یُزْجى» از مادّه «ازجاء» به طورى که در مصباحاللّغه آمده است به معنى راندن چیزى با ملایمت و نرمش است و از مقائیساللّغه استفاده مىشود که به معنى راندن مداوم و مستمرى مىباشد و این دو نکته در حرکت کشتىها بر صفحه اقیانوسها قابل توجّه است. مخصوصاً در کشتىهاى بادبانى، معمولا بادها با ملایمت و به طور مداوم کشتىها را به نرمى و به طور مستمر به حرکت در مىآورد. اگر بادها داراى نوسان شدید بودند و یا استمرار نداشتند، دائماً کشتى را با تکانهاى شدید و لرزهها مواجه مىساختند و گاه نیز در وسط دریا متوقّف و سرگردان مىکردند. این تعبیر قرآن اسرار تازهاى از این آیت الهى را نشان مىدهد.
به این ترتیب از مجموع آیات فوق، فوائد مختلفى براى آفرینش دریاها استفاده مىشود که هر کدام آیتى از آیات او است. مخصوصاً حرکت کشتىها با آن نظام حساب شده بر صفحه اقیانوسها. همیشه اهمّیّت یک نعمت را در صورت فقدان آن باید جستجو کرد. اگر دریاها نبودند نه تنها قسمت مهم مالالتّجارهها که از طرق آبى حمل مىشود راکد مىماند، که مقدار زیادى از مواد غذائى و صنعتى و زینتى نیز از میان مىرفت و از همه مهمتر، نه ابرى بر مىخواست، نه بارانى مىبارید و هواى خشک و سوزان همه موجودات زنده را به نابودى مىکشانید.


توضیحات

1- دریا کانون انواع نعمت‌ها

هیچکس در آن روز که دریاها تشکیل شد، وجود نداشت، تا طرز پیدایش آنها را ببیند. ولى عقیده دانشمندان بر این است که این کره خاکى ما، بعد از جدا شدن از خورشید، داغ و سوزان بود، کم کم سرد شد، و پوست آن مانند پوست یک سیب پخته چین و چروک و پستى و بلندى پیدا کرد و کوهها و بستر دریاها نمایان گشت.
ممکن است سؤال شود: آبهاى دریا از کجا به وجود آمدند؟ در اینجا دو عقیده است: بعضى معتقدند این آبها از ترکیب اکسیژن و ئیدروژن در اعماق کره زمین تشکیل شد و مانند چشمههاى جوشانى که هم اکنون از اعماق زمین بیرون مىآید بیرون آمدند و به تدریج پستىهاى قشر زمین را پر کردند. ولى نظر معروفتر این است که آسمان اطراف کره زمین را ابرهاى متراکمى پوشانده بود و همین که ابرها سرد شدند به شکل بارانهاى سیلابى فرو ریختند. هزاران سال باران بارید و آنچنان طوفانى سراسر این کره خاکى را فرا گرفت که به تصور نمىآید و دریاها به وجود آمدند. البته تا مدّت زیادى تلاطم بى نظیرش هم اعماق دریاها را مىسائید و هم صخرهها و سواحل را، و تدریجآ آرام گرفت و به صورت کنونى در آمد. به هر حال دریا تاریخچه بسیار کهن و اسرارآمیزى دارد، ولى از آن مهمتر برکات و منافعى است که امروز از دریاها براى انسان حاصل مىشود که ما مىتوانیم فهرست وار در اینجا به قسمتى از آن اشاره کنیم، که شرح آن از حوصله این بحث فشرده خارج است:
1- دریا در کشتیرانى و حمل نقل انسانها و مالالتّجارهها اهمّیّت حیاتى دارد و همانگونه که اشاره کردیم مهمترین وسیله انسانها براى حمل و نقل همین دریاها هستند. به خصوص اینکه خطوط دریائى به طور طبیعى به تمام نقاط زمین مىرسد، کافى است به این حقیقت توجّه کنیم که امروز کشتىهاى غول پیکر نفتىاى ساختهاند که قادر است پانصد هزار تن نفت را در خود جاى دهد و به هر نقطهاى ببرد! (براى حمل این محموله بیست و پنج هزار اتومبیل بیست تنى لازم است!)
2- مواد غذائى - یکى دیگر از مهمترین فوائد دریاها همان مواد غذائى است که انسان از دریاها مىگیرد.
براى پى بردن به اهمّیّت این موضوع کافى است بدانیم که در هر سال بیست و شش میلیون تن ماهى از دریاها صید مىشود و البته این آمار مربوط به حدود سى سال پیش است، و مسلّماً امروز این رقم افزایش زیادى پیدا کرده است. نه تنها انسان که بسیارى از پرندگان نیز خوراک خود را از دریاها مىگیرند و این خود صرفه جویى در مصرف مواد غذائى خشکىها است. با محاسبهاى که بعضى از دانشمندان کردهاند، مىگوید: تنها پرندگان دریائى ساکن کوههاى ساحلى و جزائر صخرهاى در سال دو میلیون و پانصد هزار تن ماهى مىخورند! این را نیز مىدانیم که امروز قسمت مهمّى از مواد غذائى براى مصرف مرغدارىها، از استخوانهاى ماهیان دریا، و خود این ماهىها به دست مىآید. یعنى به طور مستقیم در تغذیه انسان دخالت دارد.
3- مواد گیاهى و داروئى - از هر هکتار از دریا، پانصد تن علف سبز بدست مىآید؛ در صورتى که بهترین مزارع ما بیش از چهار تن حاصل نمىدهد! در بعضى از کشورها از این علفها براى تغذیه دامها استفاده مىکنند و خاکستر آن را نیز به عنوان کود در مزارع به کار مىبرند. از علفهاى دریائى مواد مختلفى همچون الکلهاى جامد و سلّولز و نشاسته و مواد ژلاتینى به دست مىآورند که در صنعت شیمیائى و تهیه غذا (و بعضى از داروها) مورد استفاده قرار مىگیرد.
4- مواد معدنى و نفت - دریاها سرشار از معادن است، قسمتى از این  معادن در اعماق دریاها است و قسمت مهمّى در آب دریا شناور است. از جمله فلزاتى را که از آب دریا مىتوان گرفت، «منیزیوم» است که در صنایع مورد استفاده است و همچنین پتاسیم و برم و سلفات سدیم و غیر اینها است. دانشمندان مىگویند: بیش از چهل عنصر - علاوه بر آنچه گفته شد - در آب دریا وجود دارد که ارزش صنعتى قابل ملاحظه دارند. حتى در آب دریاها طلا یافت مىشود، منتها هنوز استخراج بسیارى از این فلزات هزینه سنگینى دارد و مقرون به صرفه نیست، شاید روزى انسان بتواند از طرق سهلترى به آنها دست یابد. بعضى از کمپانىهاى بزرگ، از مواد معدنى دریا بیش از پانصد چیز مختلف مىسازند، همچنین در آب دریا میلیونها میلیون تن مواد معدنى وجود دارد. اصولا نفت که از گرانبهاترین فرآوردهها است از هدیههاى دریا به شمار مىآید، زیرا در زمانهاى قدیم میلیونها میلیون جانداران دریاها در بسترهاى عظیم دریا گرد آمدند و چون قارّهها بالا آمد زیر ماسهها و خاکهایى که بعداً به سنگ مبدّل شد مدفون گردیدند و نفتى که از آن حاصل شد در اعماق زیر باقى ماند.
یکى از مهمترین مواد معدنى که از دریا استخراج مىشود نمک است. نمک در زندگى انسان نقش مهمّى دارد و در گذشته به خاطر کمبود آن از چنان اهمیّتى برخوردار بود که نوشتهاند سربازان رومى غالباً حقوق خود را به صورت نمک دریافت مىکردند! و حتى در روسیه شورشهاى نمکین، به خاطر افزایش نرخ نمک به وجود آمد! مهمترین منبع استخراج نمک دریا است و حتى در بعضى از نقاط، لایههاى نمکى که به قطر هشتصد متر در خشکىها وجود دارد نیز از آثار دریاهایى است که زمانى سراسر روى زمین را فرا گرفته بود. مصرف سالیانه نمک را در کل دنیا بیست و دو میلیون تن محاسبه کردهاند که اگر انسان تنها ذخیرههاى نمک معدنى خشکىها را بخواهد مصرف کند، دیر یا زود تمام مىشود در حالى که دریا منبع تمام نشدنى نمک است. زیرا نمکهاى موجود در دریا مىتواند جوابگوى یک میلیون و هفتصد هزار سال نیازهاى بشر باشد!
5- بهترین تولید کننده انرژى - انسان از قدیمالایّام به این نکته توجّه پیدا کرده است که با مهار کردن آبهایى که از مد دریاها روى هم متراکم مىشوند، مىتواند در موقع جزر تولید انرژى کند و از آن براى گردش آسیابها و غیر آن استفاده کرد.
محاسبات دانشمندان امروز نشان مىدهد که از این نیرو مىتوان برق زیادى تولید کرد و از آن به عنوان مهمترین منبع تولید نیرو کمک گرفت. جزر و مد آب دریاها که در شبانه روز دو مرتبه بر اثر جاذبه ماه صورت مىگیرد، سطح آب دریاها را به مقدار زیادى بالا و پایین مىبرد و این موضوع علاوه بر مسأله انرژى که به آن اشاره شد، در آبیارى سواحل فوقالعاده مؤثّر است. چرا که در مصّب رودخانهاى که به دریا مىریزند دریائى از آب شیرین وجود دارد، آب شیرین در ساحل به عقب رانده مىشود و بسیارى از زمینها را زیر پوشش خود قرار مىدهد، لذا انسانها از زمانهاى قدیم با کندن نهرها در اینگونه مناطق، زمینهاى فراوانى را زیر کشت بردهاند. امروز در ساحل خلیج فارس شاید میلیونها نخل وجود دارد که تنها از همین طریق آبیارى مىشود، زیرا آب تا فاصله زیادى از ساحل عقبنشینى مىکند. این آب عذب فرات که در کنار آب ملح و اجاج قرار گرفته است و با آن آمیخته نمىشود، سرمایه بزرگى براى ساحلنشینان این منطقه است.
6- زیورآلات مختلف - یکى دیگر از منافع دریاها که در آیات فوق نیز مخصوصاً به آن اشاره شده است، زیورآلاتى است که از دریا گرفته مىشود، مانند: مروارید که در دل صدفهاى مخصوصى پرورش مىیابد و مرجان که نوعى از جانوران دریا است، ولى به صورت شاخههاى درختان است که منظره بسیار زیبا و دلانگیزى دارد و علاوه بر جنبه زینتى در طب نیز مورد استفاده قرار مىگیرد.
7- تعدیل هوا به وسیله جریان‌هاى دریائى - نه تنها بادهایى که از دریاها به خشکىها مىوزد در مرطوب ساختن و معتدل نمودن هواى آنها مؤثّر است، بلکه اگر تعجب نکنید در دل اقیانوسهاى جهان رودهاى عظیمى در حرکت است که از مناطق گرم به نقاط سرد و بالعکس حرکت مىکند و در مجموع تأثیر فوقالعاده اى در تعدیل هواى کره زمین دارد. یکى از نیرومندترین آنها گلف استریم است، این رود عظیم از سواحل آمریکاى مرکزى حرکت مىکند و سراسر اقیانوس اطلس را مىپیماید و به سواحل اروپاى شمالى مىرسد. این آبها که از مناطق نزدیک به خط استوا حرکت مىکنند، گرمند، حتى گاهى رنگ آنها با رنگهاى مجاور متفاوت است و جالب اینکه این رود عظیم دریائى (گلف استریم) حدود صد و پنجاه کیلومتر عرض دارد و عمق آن چند صد متر است(11) و در بعضى از مناطق سرعت آن به قدرى است که در یک روز صد و شصت کیلومتر راه را طى مىکند! و حرارت آن با آبهاى مجاور ده تا پانزده درجه تفاوت دارد. گلف استریم بادهاى گرمى به وجود مىآورد و مقدار زیادى از حرارت خود را به کشورهاى شمالى قاره اروپا مىدهد، و هواى این مناطق را بسیار مطبوع مىکند، و اگر این جریان نبود شاید زندگى در این کشورها بسیار سخت و بعضاً غیر ممکن بود!
عجب اینکه این رودهاى عظیم دریائى که عامل اصلى پیدایش آنها تفاوت درجه حرارت منطقه استوائى زمین و مناطق قطبى است با آبهاى اطراف خود کمتر آمیخته مىشوند؛ و هزاران کیلومتر راه را به همان صورت مىپیمایند، و مصداق جالب (مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتِقیانِ بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لایَبْغِیانِ) «خداوند دو دریا را در کنار هم قرارداد در حالى که با هم تماس دارند ولى در یان آن دو مانعى قرار داد که یکى بر دیگرى غلبه نکند.»(12) که این یک تفسیر جالب براى آیه مزبور است.
8- استفاده طبى از آب دریا ـ نیازى به توضیح ندارد که آب دریا براى بدن و اعصاب انسان آثار مفیدى دارد، به همین دلیل امروز در غالب نقاط دنیا استفاده از آب دریا براى درمان بعضى از بیمارىهاى جلدى و عصبى، و یا براى بهداشت و حفظ سلامت و تندرستى کاملا رائج است و اگر آلودگىهاى اخلاقى که با این مسأله آمیخته شده، حذف شود، استفاده از آب دریا مىتواند منبعى براى سلامت و نشاط انسانها گردد.
9- منبع اصلى آب‌هاى روى زمین - مهمترین و بزرگترین و گستردهترین فایده دریا همان بخاراتى است که از آن بر مىخیزد و سپس تشکیل ابر مىدهد؛ و این ابرها به سوى زمینهاى خشک و تشنه رانده مىشوند و آنها را حیات مىبخشند که شرح آن در فصل باد و باران به طور مبسوط ذکر شد.
10- تهیه آب شیرین - امروز در بسیارى از مناطق که دسترسى به آب شیرین ندارند این مادّه حیاتى را از طریق تقطیر آب دریا به دست مىآورند و در سایه آن مناطق غیر مسکونى، مسکونى شده است.
اینها قسمتى از منافع و برکات دریاها است که انسان تا به امروز به آن واقف شده و معلوم نیست در آینده چه منافع دیگرى در اختیار انسان قرار مىگیرد؛  اینجا است که به عظمت این تعبیر قرآنى (وَ سَخّرَلَکُمُ البَحْرَ) «خداوند دریا را مسخر شما ساخت و در خدمتتان قرارداد» به خوبى واقف مىشویم.(13)



2- دریا دیار عجائب!

تمام موجودات جهان اگر درست بیندیشیم، شگفتانگیزند، ولى هیچکدام آنها مانند جانوران اعماق دریاها نیستند. بعضى تعداد انواع جانوران شناخته شده دریائى را یکصد و چهل هزار نوع! ذکر کرده اند، البته تعداد آنها در سطح اقیانوسها بسیار زیاد است، ولى هرچه رو به اعماق مىرویم کمتر مىشود یا لااقل ما از آنها کمتر اطلاع داریم. مسأله مهم در مورد دریاها این است که در گذشته چنین تصوّر مىشد که در اعماق دریاها مطلقاً موجود زندهاى نیست، زیرا آفتاب تقریبآ تا عمق ششصد مترى در آب فرو مىرود و آخرین اشعّه آن در چنین عمقى ناپدید مىگرد، و همه چیز در تاریکى مطلق فرو مىرود.
بعلاوه آب دریا در این منطقه بسیار سرد است، و از همه مهم تر فشارى است که از ناحیه آب بر موجودات آن منطقه وارد مىشود: زیرا فشار آب در عمق یک کیلومترى بر هر سانتیمتر مربع در حدود یکصد کیلوگرم است و مسلّماً اگر انسانى بدون پوشش حفاظتى در آنجا باشد استخوانهاى او کاملا خرد و نرم مىشود؛(14)  به همین جهت پایین رفتن در دریاها از عمق چندین  ده متر به پایین بدون پوشش ممکن نیست و در اعماق خیلى پائین باید از محفظههاى فولادین بسیار قطور و ضخیم استفاده کرد و الّا فشار دریا همه چیز را درهم مىشکند و در بعضى از مراحل پایینتر با هیچ وسیلهاى نمىتوان سفر کرد، چون چیزى که در برابر آن فشار مقاومت بیاورد، وجود ندارد. به هر حال مطالعات بعدى دانشمندان ثابت کرد که در اعماق خیلى زیاد دریا، موجودات زنده فراوان و عجیب و غریبى هستند و فشار عجیب آن را با فشارى که در درون وجود آنها است خنثى مىکنند!
در آنجا مطلقآ گیاهان نمىروید، تا جانوران اعماق دریا از آن استفاده کنند، ولى دست قدرت آفریدگار غذاى مورد نیاز آنها را که عبارت از مواد مختلف گیاهى است در سطح اقیانوس و زیر نور آفتاب پرورش مىدهد و پس از آماده شدن به صورت یک مائده آسمانى به سر ساکنان اعماق دریا فرو مىریزد و ته نشین مىکند. بعلاوه بسیارى از جانوران سطح آب که مىمیرند لاشههاى آنها خوراک لذیذى براى جانوران اعماق دریا محسوب مىشود.
اما ببینیم مشکل تاریکى مطلق را چگونه حل مىکنند؟ همان قدرتى که آنها را براى زندگى در این منطقه آفریده، نور لازم را براى آنها نیز تهیه کرده است. زیرا بسیارى از این جانوران از خود نور بیرون مىدهند، نورى سرد همچون نور کرم شب تاب در شبهاى تابستان و گاه آن محیط را چراغانى مىکنند! از سر یک نوع ماهى نور قرمز، و از دم آن نور آبى مىتابد، بعضى به رنگ قرمز و سفید و آبى، نور مىپاشند!
یکى از دانشمندان مىنویسد: عجیبترین نواحى دریا نه نزدیک سطح آب است و نه روى کف اقیانوس؛ بلکه در محلى میان این دو قرار گرفته، که نه آسمانى در بالا دارد و نه زمینى در زیر، بلکه همهجا آب است. موجوداتى که در آنجا زندگى مىکنند خانه ندارند، از این رو دائمآ در حرکتاند. ماهىهایى در آنجا است که شما را به حیرت مىاندازد، دندانهاى بعضى آنقدر دراز است که هیچ وقت نمىتوانند دهان خود را ببندند! یکنوع ماهى آنقدر شکم خود را کش مىدهد که مىتواند یک ماهى را که سه برابر او است ببلعد! به این ماهىها نامهاى عجیب و غریب دادهاند از قبیل: بلعنده سیاه، افعى دریائى و اژدها ماهى!
اعماق اقیانوس را رها مىکنیم و به سطح آب مىآئیم، در آنجا نیز غوغائى است. ماهیانى وجود دارد که یکى از دیگرى عجیبتر، از جمله آنها ماهیان برق دارند که مىتوانند با یک فرمان که از مغزشان صادر مىشود مقدار زیادى برق تولید کنند که دشمن یا صید خود را به کلّى فلج سازند، برقى که حتى براى  انسان نیز خطرناک است.
ماهیان پرنده که گاهى از آب بیرون مىآیند و تا شصت متر پرواز مىکنند و گاه از درختان بالا مىروند! ماهى مرکب که براى پنهان شدن از دست دشمن، مادّه سیاه رنگى در آب دریا پخش مىکند و از چنگال دشمن مىگریزد. شبیه کارى که در جنگهاى کلاسیک امروز نیز معمول است که گاهى میدان را با مواد دودزائى پر مىکنند تا نفرات به وسیله آن از چشم دشمن پنهان شوند. سفره ماهى یکى دیگر از انواع عجیب ماهىها است که بسیار پهن و بزرگ است. خود را در سطح اقیانوس مىگستراند و به محض اینکه طعمهاى روى سفرهاش قرار گرفت بالهاى پهن خود را روى آن مىپیچد و مشغول خوردن آن مىشود.
کوچکترین جانوران در دریا زندگى مىکنند و بزرگترین آنها نیز در آنجا هستند. نهنگهایى در دریا وجود دارد که طول آن به سى متر و قطر آن بیش از چهارده متر و درازى فکش به بیش از هفت متر مىرسد! زبانش سه تن وزن دارد، قلبش در حدود نیم تن، جگرش یک تن و نوزادش گاهى هفت متر طول دارد.(15) یکى از نهنگها که در جزائر: نیوجورجیا، صید شد، سى و سه متر طول و صد و بیست و پنج هزار کیلو وزن داشت.(16) گیاهان ذرّه بینى، و گیاهانى که پنجاه متر طول دارند نیز در دریاها پیدا مىشوند.


 3- دریا در کلمات معصومین

اینجا است که باید با یک دنیا خضوع و اخلاص به این جمله معروف دعاى جوشن مترنّم شویم و بگوئیم: « یا مَنْ فِى الْبِحارِ عَجائِبُهُ » : «اى کسى که شگفتىهاى قدرتت در دریاها است.»(17) آن روز که این جمله در دعاى جوشن از پیغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله) نقل شد، هنوز اسرار دریاها بر کسى مکشوف نبود و امروز عظمت این جمله براى ما از هر زمانى روشنتر است.
در دعا و مناجات دیگرى از امیرمؤمنان على (عليه السلام) آمده است، که فرمودند: «أَنْتَ الَّذِى فِى السَّماءِ عَظَمَتُکَ، وَ فِى اْلأَرْضِ قُدْرَتُکَ، وَ فِى الْبِحارِ عَجائِبُکَ»: «تو کسى هستى که عظمتت در آسمان و قدرتت در زمین و شگفتىهاى خلقتت در دل دریاها است.»(18)
 این بحث را با حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على (عليه السلام) ادامه مىدهیم، آنجا که فرمودند: «سَخَّرَلَکُمُ الماءَ یُغْدُو عَلَیْکُمْ وَ یَرُوحُ صَلاحآ لِمَعاشِکُمْ وَ الَبحْرَ سَبَبآ لِکَثْرةِ اَمْوالِکُم»: «خداوند آب را مسخّر فرمان شما قرارداد، صبحگاهان مىرود و عصر باز مىگردد، تا زندگى شما را سامان بخشد (این تعبیر ممکن است اشاره به جزر و مد دریا و آثار حیاتى آن باشد) و دریا را وسیله وفور و کثرت اموال شما قرار داد.»(19) این بحث را با فرازى از حدیث معروف توحید مفضّل  از امام صادق (عليه السلام) پایان مىدهیم، فرمودند: « فَاِذا أَرَدْتَ أنْ تَعْرِفَ سِعَةَ حِکْمَةِ الْخالِقِ وَ قِصَرِ عِلْمِ الْمَخْلُوقِینَ فَانْظُرْ اِلى ما فِى الْبِحارِ مِنْ ضُروُبِ السَّمَکِ وَ دَوابِّ الْماءِ، وَ الأَصْدافِ وَ الأَصْنافِ الَّتِىْ لا تُحْصى وَ لا تعُرّفُ مَنافِعُها اِلّا الشَّىءُ بَعْدَ الشَّىءِ یُدْرِکُهُ النّاسُ بِاَسْبابٍ تَحْدُثُ» : «اگر مىخواهى وسعت حکمت آفریدگار و کوتاهى علم مخلوقات را بدانى نظر به آنچه در اقیانوسها از انواع ماهیان و جنبندگان آب و صدفها است بیفکن. انواعى که شماره ندارد و منافع آن تدریجاً براى بشر بر اثر  حوادثى که (در زندگى او) پیش مىآید روشن مىگردد.»(20)
آرى در دریا و جنبندگان دریا و گیاهان دریائى و غیر آن منافع و برکاتى است که هر روز که بر عمر بشر مىگذرد اسرار تازهاى از آن کشف مىشود و فوائد جدیدى بر او ظاهر مىگردد که او را در برابر خالق این همه نعمتها وادار به خضوع مىکند.

 

 

پی نوشتها:

 1. سوره نحل، آیه 14.
 2. سوره فاطر، آیه 12.
 3. سوره جاثیه، آیه 12.
 4. سوره شورى، آیات 32 و 33.
 5. سوره لقمان، آیه 31.
 6. سوره بقره، آیه 164.
 7. سوره اسراء، آیه 66.
 
 8. کتب صحاح اللّغه، مقاییس، مفردات راغب، مجمع البحرین و لسان العرب.
 9. مفردات راغب، مصبا المنیر، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم و لسان العرب.
 
 10. روح المعانى، جلد 14، صفحه 102.
 
 11. در بعضى از کتاب‌ها تصریح شده که عمق آن در بعضى از مناطق به هشتصد متر مى‌رسد.(دریا دیار عجائب، صفحه 46).
 12. سوره الرحمن، آیات 19 و 20. توضیح بیشتر را در این زمینه در تفسیر نمونه، جلد 23،صفحه 131 مطالعه فرمائید.
 13. به کتاب‌هاى: دریا دیار عجائب، اسرار دریا، شگفتى‌هاى دریا، نشریه بندر و دریا،فرهنگنامه، جلد 12، و بهترین راه شناخت خدا، مراجعه شود.
 
 14. غوّاصان بدون لباس غوّاصى فقط تا عمق 30 متر پایین مى‌روند و با لباس غوّاصى تاعمق 150 متر فقط پائین مى‌روند؛ در حالى که در عمیق‌ترین نقطه دریا فشار آب بر هر اینچمربع حدود 7 تن است. (دریا دیار عجائب، صفحه 98).
 15. شگفتى‌هاى دریا و فرهنگنامه.
 16. دریا دیار عجائب، صفحه 121.
 
 17. دعاى جوشن کبیر، بند 58.
 18. بحار الانوار، جلد 97 (94)، صفحه 202.
 19. بحارالانوار، جلد 60، صفحه 39، حدیث 3 (باب الماء و انواعه و البحار).
 20. بحارالانوار، جلد 3، صفحه 109 (حدیث معروف مفضّل).
 

 


 
عکس روز
 

 
 
نوا
 

Salavate emam reza

 
 
ورود اعضاء
   
 
اخبار قرآني
 
 
  موسسه فرهنگی قرآن وعترت ثامن‌الائمه علیه السلام در نوزدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن و عترت اصفهان
  حضور پسران ودختران نسیم رحمت در جشن انقلاب و راهپیمایی ۲۲ بهمن ماه سال 1402
  مراسم آیین نمادین زنگ انقلاب به مناسبت دهه فجر
  جشن عبادت دانش آموزان سوم دبستان دخترانه نسیم رحمت
  حضور خادمان امام رضا در دبستان و پیش دبستانی پسرانه نسیم رحمت
  جشن پایان سال تحصیلی نوآموزان پیش دبستانی های موسسه فرهنگی آموزشی نسیم رحمت رضوی
  برگزاری همایش اساتید، مربیان و معلمین موسسه فرهنگی قرآن و عترت ثامن الائمه علیهم السلام و نسیم رحمت رضوی
  برگزاری محفل انس با قرآن کریم در شهر افوس با همکاری مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت ثامن الائمه علیه السلام
  به وقت کلاس رباتیک
  مراسم تجلیل از رتبه اول مسابقات بین المللی کشور کرواسی و رتبه اول مسابقات تلویزیونی کشوری اسراء
 
 
 
میهمانان دانشجویان خردسالان   فارسی العربیة English
كليه حقوق اين سايت مربوط به مؤسسه ثامن الائمه(ع) ميباشد