1- بر اساس آنچه در قسمت‌هاي قبل آورديم، بي‌شك یکی از علل اصلیِ صلح امام حسن (عليه‌السلام) حمایت نکردن مردم از آن حضرت بود. اگر مردم کوفه از ايشان حمایت می‌کردند و فرماندهان سپاهش به او خیانت نمی‌کردند، حضرت صلح نمی‌کرد؛ چنانکه فرمودند: «به خدا سوگند، من از آن جهت کار را به او سپردم که یاوری نداشتم، اگر یاوری می‌داشتم، شبانه روز با معاویه می‌جنگیدم تا خداوند میان ما و او حکم کند.»⁴

و در جاي ديگر هنگامي كه امام مجتبي (عليه‌السلام) با معاويه در يك‌جا جمع شده بودند، به منبر رفته و پس از حمد و ثناي الهي فرمودند:

2- یکی ديگر از علل مهم صلح امام حسن (عليه‌السلام) را می‌توان حفظ دین بیان کرد، زیرا وضعیت جامعه اسلامی در شرایطی قرار داشت که ممکن بود جنگ با معاویه، اصل دین را از بین ببرد. مضافاً اینکه اوضاع بیرونی جامعه اسلامی نشان می‌داد که روم شرقی آماده‌ي حمله‌ي نظامی به مسلمانان بود.⁷ شاید بر همین اساس باشد که امام حسن (عليه‌السلام) یکی از دلایل صلح خود را حفظ دین بیان کردند؛ چنانکه ايشان در پی اعتراض برخی از شیعیانشان فرمودند: «انّی خشیت أن یجتثّ المسلمون عن وجه الارض فاردت ان یکون للدّین ناعی؛⁸ ترسیدم ریشه مسلمانان از زمین کنده شود و کسی از آنان باقی نماند؛ از این رو با مصالحه‌ای که انجام گرفت، خواستم دین خدا حفظ شود‌.»

3- امام حسن (عليه‌السلام) برای جلوگیری از خون‌ریزی و رعایت مصالح مسلمانان، تن به صلح داد؛ چنانکه آن حضرت خود فرمودند: «من صلح را پذیرفتم تا از خون‌ریزی جلوگیری کنم و جان خود، خانواده و اصحاب صمیمی خویش را حفظ کرده باشم.»⁹

و در سخني ديگر علت صلح خود را حفظ شیعیان دانسته و مي‌فرمايند: «نگهداری و حفظ شیعه، مرا ناگزیر بر صلح نمود. سپس مناسب دیدم جنگ به روز دیگر محوّل گردد...».¹⁰

البته تمام اين دلايل، دلايل ظاهري پذيرش صلح از جانب امام حسن (عليه‌السلام) مي‌باشد، ولي در تفكر شيعه بحث به گونه‌اي ديگر است.

1- مردمان زمان امام حسن (عليه‌السلام) با امام آن‏گونه رفتار مى‌‏كردند كه گویى امامت ايشان در امتداد خط سقیفه و شأن ایشان در حد خلافت است و به همين علت، جایگاه رفیع امامت را تنزل مي‌بخشیدند. اما به اعتقاد شیعه امامان معصوم (عليهم‌السلام) حجت خدا بر مردم هستند و از این رو رفتار و گفتارشان حجت است. بر این اساس، صلح امام حسن (عليه‌السلام) عملی است که از سوی حجت خدا انجام شده و قطعاً دلایل بسیار مستحکم و متقنی داشته، گرچه دیگران آن را ندانند؛ چنانکه آن حضرت خود بدان اشاره کرده‌اند.

عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَقِیصَا قَالَ: لَمَّا صَالَحَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ (علیهما‌السلام) مُعَاوِیَةَ بْنَ أَبِی سُفْیَانَ دَخَلَ عَلَیْهِ النَّاسُ فَلَامَهُ بَعْضُهُمْ عَلَى بَیْعَتِهِ. فَقَالَ )علیه‌السلام): وَ یْحَکُمْ مَا تَدْرُونَ مَا عَمِلْتُ؟ وَ اللهِ الَّذِی عَمِلْتُ خَیْرٌ لِشِیعَتِی مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ أَوْ غَرَبَتْ، أَ لَا تَعْلَمُونَ أَنَّنِی إِمَامُکُمْ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ عَلَیْکُمْ وَ أَحَدُ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ بِنَصٍّ مِنْ رَسُولِ اللهِ عَلَیَّ؟ قَالُوا: بَلَى. قَالَ: أَمَا عَلِمْتُمْ أَنَّ الْخَضِرَ لَمَّا خَرَقَ السَّفِینَةَ وَ أَقَامَ الْجِدَارَ وَ قَتَلَ الْغُلَامَ کَانَ ذَلِکَ سَخَطاً لِمُوسَى بْنِ عِمْرَانَ إِذْ خَفِیَ عَلَیْهِ وَجْهُ الْحِکْمَةِ فِی ذَلِکَ وَ کَانَ ذَلِکَ عِنْدَ اللهِ تَعَالَى ذِکْرُهُ حِکْمَةً وَ صَوَاباً؟ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّهُ مَا مِنَّا أَحَدٌ إِلَّا وَ یَقَعُ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ لِطَاغِیَةِ زَمَانِهِ إِلَّا الْقَائِمُ الَّذِی یُصَلِّی رُوحُ اللهِ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ خَلْفَهُ فَإِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ یُخْفِی وِلَادَتَهُ وَ یُغَیِّبُ شَخْصَهُ لِئَلَّا یَکُونَ لِأَحَدٍ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ إِذَا خَرَج‏؛
ابو سعید عقیصا گوید: وقتى امام حسن (علیه‌السلام) با معاویه مصالحه کردند، مردم به نزد ايشان آمدند و بعضى از آنها امام را به واسطه بیعتشان مورد سرزنش قرار دادند. امام (علیه‌السلام) فرمودند: واى بر شما، چه مى‏‌دانید که چه کردم؟ به خدا سوگند این‏ عمل براى شیعیانم از آنچه که آفتاب بر آن بتابد و غروب کند بهتر است. آیا نمى‌دانید که من امام مفترض‌الطاعة بر شما هستم و به نصّ رسول خدا (صلى الله علیه و آله) یکى از دو سروران جوانان بهشتم؟ گفتند: آرى. فرمودند: آیا مى‌‏دانید که وقتى خضر (علیه‌السلام) کشتى را سوراخ کرد و دیوار را به پا داشت و آن جوان را کشت، این اعمال موجب خشم موسى بن عمران (علیه‌السلام) گردید، چون حکمت آنها بر وى پوشیده بود؟ اما آن اعمال نزد خداى تعالى عین حکمت و صواب بود؟ آیا مى‏‌دانید که هیچ‌یک از ما ائمه نیست جز آنکه بیعت سرکش زمانش بر گردن اوست مگر قائمى که روح الله عیسى بن مریم (سلام الله علیهم) پشت سر او نماز مى‌خواند؟ خداوند ولادت او را مخفى مى‏‌سازد و شخص او نهان مى‏‌شود تا آنگاه که خروج کند بیعت احدى بر گردن او نباشد¹¹.

2- از سوی دیگر، شیعيان معتقدند همه كارهاى امامان معصوم (عليهم‌السلام) بر اساس دستورهاى الهى و انجام وظيفه ‌الهي است. امام از اسرار غیب و پشت پرده آگاه است و هر چه او كند همان صحیح است.

از امام صادق (عليه‌السلام) روایت شده که فرمودند: «به راستی که وصیّت به صورت کتابی از آسمان بر محمد (صلي الله عليه و آله) نازل گردید و نامه‌ي مُهر شده‌ای جز وصیّت بر آن حضرت نازل نشد. جبرئیل عرض کرد: ای محمد! این است وصیّت تو در امت خویش که نزد خاندانت خواهد بود. رسول خدا (صلي الله عليه و آله) فرمودند: ای جبرئیل! کدام خاندانم؟ عرض کرد: بندگان برگزیده خدا از آنها و دودمانشان، تا علم نبوت را از تو ارث برند... به راستی وصیّت، مُهرهایی بود، پس علی (عليه‌السلام) مهر اول را گشود و هر چه در آن بود بر طبق آن عمل کرد؛ سپس حسن (عليه‌السلام) مهر دوم را گشود و هر چه در آن بود به آن عمل کرد و چون حسن (عليه‌السلام) از دنیا رفت، حسین (عليه‌السلام) مهر سوم را گشود و دید دستور خروج و کشتن و کشته شدن در آن بود...»¹²