يا چنانكه در روايتى از امام هشتم (عليه‌السلام) نقل شده است،¹¹ منظورش اين بود كه پروردگارا! من با ورود به اين شهر و اين پيش‌آمد، خود را در معرض تعقيب قبطيان قرار دادم و به جان خود ستم كردم. اكنون تو مرا از دشمنان خود پوشيده و پنهان دار كه به من دسترسى پيدا نكنند و مرا به جرم قتل آن مرد قبطى نكشند. خلاصه منظور آن حضرت، طلب كمك از خداى تعالى بود و منظور اين نبود كه خدايا! گناهى از من سرزده و تو آن را بيامرز. شاهد بر اين مطلب، جمله‌اى است كه خداى تعالى به دنبال آن از زبان موسى نقل فرموده است:
قالَ رَبِّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَيَّ فَلَنْ أَكُونَ ظَهِيراً لِلْمُجْرِمِينَ؛ ¹²
كه موسى عرض كرد: پروردگارا! به پاس آن نعمتى كه به من دادى، من پشتيبان مجرمان نخواهم بود.
و اگر اين عمل موسى گناه بود، اين جمله را نمى‌گفت.

به هر صورت موسى آن شب را ترسان و نگران و شايد دور از انظار در خفاگاهى به سر برد. وقتى داستان كشته شدن مرد قبطى كه برخى گفته‌اند وى نانواي مخصوص فرعون بود در شهر شايع شد، مردم مى‌دانستند كه وى به دست يكى از افراد بنى‌اسرائيل كشته شده است. كسى هم جز همان مرد اسرائيلى كه موسى به كمكش شتافته بود، نمى‌دانست كه قاتل آن مرد موسى است. وقتى خبر قتل مرد قبطى به گوش فرعون رسيد، ماءمورانى براى شناختن و دستگيرى او در شهر گماشت و جاسوسانى را براى پيدا كردن وى به گوشه و كنار شهر فرستاد.
موسى كه نگران اتفاق روز گذشته بود كه مبادا او را بشناسند و دستگيرش سازند، در شهر گردش مى‌كرد كه ناگهان همان مرد اسرائيلى را ديد كه با قبطى ديگرى درگير شده و به زد و خورد مشغول است. وقتى آن شخص چشمش به موسى افتاد دوباره از موسى كمك طلبيد و او را به يارى خواست. موسى كه از اتفاق و پيش آمد روز گذشته دل خوشى نداشت و هم‌چنان نگران بود، رو به آن مرد كرد و فرمود: به راستى كه تو مرد گمراه آشكارى هستى. منظورش اين بود كه تو هر روز با يكى از قبطيان درگير مى‌شوى و به كارى كه تاب و توان آن را ندارى دست مى‌زنى، به اين ترتيب تو شخص گمراهى هستى.

اين سخن را فرمود و به دنبال آن براى يارى او پيش آمد و مى‌خواست به مرد قبطى حمله كند. مرد اسرائيلى كه آن سخن را از موسى شنيد و ديد كه آن حضرت به قصد حمله پيش مى‌آيد، خيال كرد موسى مى‌خواهد خود او را مورد حمله قرار دهد، از اين ‌رو با فرياد گفت: مى‌خواهى همان طور كه ديروز شخصى را به قتل رساندى، مرا هم به قتل رسانى؟
با اظهار اين جمله مرد قبطى دانست كه قاتل مرد قبطى در روز گذشته موسى بوده و او كسى است كه جاسوسان فرعون و ماءموران در جست‌و‌جوى وى هستند، از اين‌ رو خود را به ماءموران رساند و ماجرا را به آنها اطلاع داد. آنها نيز براى دستگيرى و كشتن موسى بسيج شده و به تعقيب آن حضرت پرداختند. در اينجا بود كه همان حزبيل (يا حزقيل)¹³ كه به مؤمن آل فرعون مشهور بود، خود را به موسى رسانيد و از روى خيرخواهى، پيشنهاد فرار از شهر را به آن حضرت داد.

خداى تعالى در سوره‌ي قصص داستان آمدن او به نزد موسى و پيشنهادش را اينگونه بيان مى‌فرمايد: و مردى از انتهاى شهر شتابان بيامد و گفت كه اى موسى، سركردگان قوم درباره‌ي تو راءى مى‌زنند (و نقشه كشيده‌اند) كه تو را به قتل برسانند، پس از شهر خارج شو كه من خيرخواه تو هستم.¹⁴ و او همان كسى است كه رسول خدا (صلي الله عليه و آله) طبق روايتى فرمودند: سه نفر در ايمان به خدا از همگان سبقت جستند و چشم بر هم‌زدنى به خدا كافر نشدند:
1- حزقيل، مؤمن آل فرعون؛ 2- حبيب نجّار، صاحب ياسين؛ 3- على بن ابى طالب، و او برتر از ديگران است.¹⁵

در اين هنگام بود كه موسى از شهر خارج شد و از خداى تعالى درخواست كرد تا او را از شرّ مردمان ستمگر نجات بخشد. ناگفته پيداست كه شخصى مانند موسى كه تا به آن روز از مصر خارج نشده و مسافرتى نكرده بود تا چه حدّ اين سفر برايش دشوار به نظر مى‌رسيد. نه زاد و توشه‌اى داشت كه بتواند با آن از گرسنگى برهد و نه مركبى كه بر آن سوار شود و طى راه كند و اساساً نمي‌دانست به كدام جهت برود از اين‌ رو در برخى از روايات و تواريخ آمده كه چون از شهر خارج شد، سرگردان ماند كه به چه سمتى برود؟ ناگهان فرشته‌اى بيامد و او را به سوى مدين راهنمايى كرد. برخى هم گفته‌اند كه هم‌چنان با تحير و بى‌اطلاعى پيش رفت تا به طور تصادفى به مدين رسيد. به هر صورت براى اينكه در بيابان‌ها سرگردان نشود، باز هم از خداى تعالى كمك طلبيده و راهنمايى خواست و خدا هم او را به مدين هدايت فرمود.

بيشتر تاريخ ‌نويسان گفته‌اند كه مسير آن حضرت از مصر تا مدين هشت روز راه و به مقدار فاصله‌ي كوفه تا بصره بوده است. البته در حديثى هم آمده كه فاصله، سه روز راه بوده و در اين مدت خوراك آن بزرگوار علف سبز صحرا و برگ درختان بود و پياده طى طريق مى‌كرد.¹⁶
آن قدر علف و برگ سبز خورده بود كه سبزى آن از پوست شكم لاغرش نمودار بود، و آن قدر با پاى برهنه راه رفته بود كه پاهايش زخم شده و خون از كف پايش مى‌ريخت، اما در هر حال به ياد خدا بود و در هر پيش آمد سخت و ناگوارى از او كمك مى‌طلبيد و رفع مشكل خود را از خداى خود درخواست مى‌كرد.¹⁷

پس از گذشت، شب‌ها و روزها و تحمل همه‌ي مشكلات و سختى‌ها، به دروازه‌ي شهر مدين رسيد و براى رفع خستگى در زير درختى آرميد كه چاهى در نزديكى آن قرار داشت. موسى ديد كه جمعى از مردم شهر براى آب دادن گوسفندانشان در سر آن چاه جمع شده‌اند و در گوشه‌اى نيز دو زن را ديد كه گوسفندانى در پيش دارند، ولى براى آب دادن آنها به جلو نمى‌آيند و تنها از گوسفندان خود نگهدارى مى‌كنند تا با گوسفندان ديگر مخلوط نشوند.
حسّ انسان دوستى و غيرت موسى اجازه نداد كه هم‌چنان نشيند و آن منظره را تماشا كند. با كمال خستگى كه داشت، برخاست و پيش آن دو زن رفت و به آنها گفت: كار شما چيست و براى چه ايستاده‌ايد؟ و با اين جملات در صدد تحقيق حال آن دو برآمد. آنان در پاسخ موسى گفتند: پدر ما پيرمردى كهنسال است كه نمى‌تواند براى آب دادن گوسفندان به سر چاه بيايد و ما نيز نمى‌توانيم براى آب دادن آنها با مردان بيگانه همراه شويم و از اختلاط با آنان پرهيز داريم. اكنون ايستاده‌ايم تا آنها گوسفندانشان را آب دهند و سپس ما بر سر چاه رويم و از باقى مانده‌ي آب‌ها گوسفندانمان را سيراب كنيم.

وقتى حضرت موسى اين سخن را شنيد، دلش به حال آنها سوخت. پيش رفت و مقدارى آب كشيده و گوسفندان آنها را آب داد و سپس به جاى خود بازگشت و آن دو نيز گوسفندان را به خانه بردند.
برخى گفته‌اند: چاهى كه موسى از آن آب كشيد، غير از چاهى بود كه شبانان از آن آب مى‌كشيدند، زيرا وقتى موسى آن وضع را ديد، بر سر چاه ديگرى كه در آن نزديكى بود و سنگ بزرگى بر روى آن قرار داشت رفت و آن سنگ را كه ده نفر نمى‌توانستند از سر آن بردارند، به تنهايى برداشت و دلوى آب كشيد و گوسفندان آن دو زن را آب داد.¹⁸

در روايت ديگرى آمده است كه به نزد شبانان آمد و گفت: بگذاريد تا من يك دلو براى شما و يك دلو نيز براى خود بردارم. آنها كه براى كشيدن يك دلو آب مى‌بايست ده نفرى با هم كمك كنند تا آنرا از چاه بكشند، آنرا به دست موسى دادند و خود به كنارى رفتند. آن حضرت براى آنها يك دلو آب كشيد و دلو‌ي ديگرى هم براى گوسفندان آن دو زن كشيد و گوسفندان را آب داد.
به هر صورت زنان را خيلى زود به خانه فرستاد و دوباره به جاى خود بازگشت و از شدت گرسنگى به خداى تعالى شكايت حال خود كرد و گفت: پروردگارا! من به چيزى كه برايم بفرستى نيازمندم.¹⁹
از اميرمؤمنان (عليه‌السلام) روايت شده كه فرمود: موسى در آن وقت از خداوند جز نانى كه بخورد و رفع گرسنگى كند درخواستى نداشت.²⁰ در حديث ديگرى نقل شده كه امام باقر (عليه‌السلام) فرمود: موسى در آن وقت به يك تكه خرما نيازمند بود (كه با آن خود را از گرسنگى برهاند).²¹

بارى آن دو زن برخلاف عادت هر روز، خيلى زود به خانه برگشتند و گوسفندان را با خود آوردند. پدرشان كه از آمدنشان به آن زودى تعجب كرده بود، پرسيد: چه شد كه امروز به اين زودى بازگشتند؟ دختران گفتند: مرد صالحى بر سر چاه بود كه با ديدن وضع ما بر ما رحم آورد و گوسفندانمان را آب داد و ما زودتر به خانه آمديم. پيرمرد روشن ضمير به يكى از آن دو گفت: نزد آن مرد برو و او را پيش من آر تا پاداش كارش را به وى بپردازم. آن دختر براى آوردن موسى حركت كرد و با كمال حيا و آزرم به راه افتاد و خود را به وى رسانيد و اظهار كرد: همانا پدرم تو را فرا خوانده است تا پاداش آب دادن گوسفندانمان را به تو بدهد.²²
موسى كه در آن وقت خود را در سرزمين غربت و تنهايى مى‌ديد كه نه مسكنى داشت تا خود را از سرما و گرما و جانوران حفظ كند و نه لقمه نانى كه بدان از گرسنگى برهد، چاره‌اى نديد جز آنكه پيشنهاد آن دختر را بپذيرد. پس بى‌درنگ به دنبال او به راه افتاد و به خانه‌ي پير كهنسال رسيد.

آيا پير كهنسال شهر مدين همان شعيب بود؟  

تا اينجا ما نامى از اين پيرمرد روشن ضمير مدين كه بر اثر پيرى نمى‌توانست خودش گوسفندان را به چراگاه و سر چاه آب ببرد و دخترانش اين ‌كار را انجام مى‌دادند، نبرديم. به سبب آنكه ميان تاريخ‌نگاران و مفسران در نام وى اختلاف است: بيشتر آنها عقيده دارند كه وى همان شعيب پيغمبر بود كه پيش از اين شرح حالش مذكور شد و از برخى هم مثل سعيد بن جبير نقل شده است كه نام او يثرون يا يترون يا يثرى برادر شعيب بوده و شعيب پيش از وى از دنيا رفته و مابين زمزم و مقام در كنار خانه‌ي كعبه دفن شده بود.²³
از ابن عباس نيز نقل شده است كه وى برادر شعيب و نامش يثرون بود.²⁴ برخى هم در مقابل اينان عقيده دارند كه شعيب سال‌ها يا قرن‌ها پس از موسى به دنيا آمده و معاصر ²⁵ او نبوده است.²⁶ با توجّه به رواياتى كه از اهل‌بيت نقل شده، قول اوّل صحيح‌تر به نظر مى‌رسد، از اين‌ رو ما همان را اختيار كرده و از اين پس نام آنرا ذكر مى‌كنيم.

طبرسى و ديگران از سلمة بن دينار نقل كرده‌اند: وقتى موسى به دنبال دختر شعيب به راه افتاد و نگران بود تا او از چه راهى مى‌رود كه او نيز به دنبالش حركت كند، متوجه شد كه گاهى بر اثر وزش باد، پستي و بلندى‌هاى بدن دختر از پشت نمودار مى‌گردد و ديدن آن منظره براى موسى كه از دودمان نبوت و مردى غيور بود ناگوار آمد. از اين‌ رو ناچار شد ديدگان خود را به زير اندازد و به بدن آن دختر نگاه نكند. ولى طاقت نياورد و به آن دختر فرمود، من از جلو مى‌روم و تو پشت سر من بيا. هر جا كه ديدى من به خطا مى‌‌روم، سنگ‌ريزه‌اى جلوى پاى من بينداز تا من راه را تشخيص دهم، زيرا ما فرزندان يعقوب به پشت زنان نگاه نمى‌كنيم.

وقتى‌كه به خانه‌ي شعيب درآمد، آن حضرت دستور داد براى وى شام آورند و به او فرمود: بنشين و بخور.
موسى گفت: به خدا پناه مى‌برم.
شعيب پرسيد: مگر گرسنه نيستى؟
موسى گفت: آرى، ولى مى‌ترسم اين غذا مزد كار من باشد و ما خانواده‌اى هستيم كه كارهاى اخروى (و اعمالى) را كه براى خدا انجام مى‌دهيم‌، به چيزى نمى‌فروشيم اگر چه زمين را پر از طلا كنند (و بخواهند مزد آنرا بدهند).
شعيب گفت: اى جوان! به خدا اين غذا مزد عمل تو نيست، بلكه عادت و شيوه‌ي من و پدرانم اين است كه از ميهمان پذيرايى كنيم و به مردمان غذا بدهيم. در اين وقت موسى نشست و غذا خورد.²⁷
عبدالوهاب نجّار پس از نقل اين داستان مى‌نويسد: داستان خوبى است، اما بايد توجه داشت كه موسى در آن وقت يقين داشت شعيب جز براى آن او را نخواسته كه مزد آب دادن گوسفندان را به او بپردازد. پس با اين ترتيب نمى‌شود گفت كه چون به نزد شعيب رسيد، خود را به نادانى و بى‌اطلاعى زد و اين سخن را گفت.²⁸ از اين رو معلوم نيست قسمت آخر اين داستان صحيح باشد.
به هر صورت، بعد از چند ساعت دعاى موسى برآورده شد و چنانكه مفسران گفته‌اند، نياز او به غذا مرتفع گرديد.
پس از صرف غذا، شعيب حال او را پرسيد و موسى سرگذشت خود را نقل كرد. در اين هنگام شعيب او را دلدارى داد و فرمود: اكنون ديگر ترسى نداشته باش كه از گروه ستمكاران نجات يافته‌اى.²⁹

ازدواج حضرت موسي (عليه‌السلام) با دختر شعيب (عليه‌السلام)  

گويا شعيب با شنيدن سرگذشت موسى و مشاهده‌ي اخلاق و كمالات آن حضرت، مايل شد تا او را به طريقى نزد خود نگاه دارد و براى نگهدارى و چرانيدن گوسفندان خود، چند سالى از وجود او استفاده كند و شايد در فكر اين بود كه با چه شرايطى اين مطلب را به موسى پيشنهاد دهد.
در اينجا يكى از دختران كه به گفته‌ي جمعى دختر بزرگ شعيب بود به سخن آمد و گفت: پدر جان! او را اجير كن كه بهترين اجيرى كه مى‌شود گرفت آن كسى است كه نيرومند و امين باشد (و اين مرد چنين است).³⁰ شعيب رو به دختر كرد و فرمود: نيرويش را از آب دادن گوسفندان و كشيدن آب به تنهايى از چاه دانستى، ولى امانتش را از كجا فهميدى؟
دختر در پاسخ، جريانى را كه در راه آمدن به خانه اتفاق افتاد و اينكه موسى براى نديدن پستي و بلندى‌هاى بدن او، تكليف كرد تا پشت سرش بيايد را براى پدر بازگفت.

سخن دختر زمينه را از هر جهت براى پيشنهاد شعيب فراهم كرد و او فرمود: من مى‌خواهم يكى از دو دختر خود را به ازدواج (و همسرى) تو درآورم به شرط آنكه هشت سال اجير من شوى و اگر ده سال را تمام كنى (و دو سال ديگر بر آن بيفزايى) به اختيار خود كرده‌اى (و تفضّلى است كه درباره‌ي من نموده‌اى، ولى من تو را ملزم به ده سال نمى‌كنم) و نمى‌خواهم با تو سختى (يا سخت‌گيرى) كنم و مرا ان شاءالله از مردمان صالح خواهى يافت،³¹ و خواهى ديد كه به عهد خود وفا دارم و در برخورد با مردم سخت‌گير نيستم.
موسى پيشنهاد شعيب را پذيرفت و در پاسخ وى گفت: همين قرار ميان من و تو باشد و هر يك از دو مدت را به پايان بردم، به من ظلمى نشود و خدا بر آنچه مى‌گوييم شاهد و گواه است.³²
به اين ترتيب موسى به دامادى شعيب در آمد و با دخترش كه بيشتر نام او را صفورا نوشته‌اند ازدواج كرد و در كنار شعيب زندگى جديدى را آغاز نمود و با كمال صداقت و درستكارى به خدمت مشغول شد.