:جستجو
مراکز قرآنی
منتخبين مراكز قرآني
تفسیر نور
تواشیح
پرتال ثامن الائمه
زمان
 

پنج شنبه 27 مهر 1402

 
 
خلاصه آمار سايت
 
 
 
 
.امام علي (عليه السلام) مي فرمايند : در آنجا كه بايد سخن گفت خاموشي سودي ندارد و آنجا كه بايد خاموش ماند سخن گفتن خيري نخواهد داشت .
 
 
 
   
تفسير موضوعي قرآن كريم

برگرفته شده از کتاب پیام قرآن نوشته آیت الله العظمی مکارم شیرازی

برهان هدف و حرکت

مقدمه:

بدون شک آفرینش انسان هدفى داشته و برخلاف پندار مادّیّین که جهان را بى هدف تصوّر مى کنند، در جهان بینى الهى براى آفرینش انسان حتماً هدفى بوده است که با حرکت تکاملى خود به سوى آن هدف پیش مى رود.

حال اگر با مرگ همه چیز پایان یابد مسلّماً این هدف تأمین نشده است. یا به تعبیر دیگر باید حیات انسان بعد از این جهان نیز ادامه یابد تا به تکامل لازم برسد و محصولى را که در این مزرعه پاشیده است در آنجا درو کند.

کوتاه سخن این که قبول نمودن هدف براى آفرینش، بدون پذیرش معاد ممکن نیست و اگر ارتباط زندگى انسان را از جهان پس از مرگ قطع کنیم همه چیز شکل معمّا به خود مى گیرد.

با این اشاره به قرآن باز مى گردیم، و به آیات زیر گوش جان مى سپاریم:

1. ( یَا أَیُّهَا الاِْنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاَقِیهِ) .(1)

2. ( وَمَنْ تَزَکَّى فَإِنَّمَا یَتَزَکَّى لِنَفْسِهِ وَإِلَى اللهِ الْمَصِیرُ) .(2)

3. ( إِنَّا للهِِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ) .(3)

4. ( إِلَى رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ) .(4)

5. ( إِلَى رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمَسَاقُ) .(5)


ترجمه:

1. «اى انسان! تو با تلاش و رنج به سوى پروردگارت مى روى و او را ملاقات خواهى کرد.»

2. «و هرکس پاکى (و تقوا) پیشه کند، نتیجه آن به خودش باز مى گردد و بازگشت (همگان) به سوى خدا است.»

3. «ما از آنِ خداییم و به سوى او باز مى گردیم.»

4. «آن روز قرارگاه نهایى تنها به سوى پروردگار تو است.»

5. «در آن روز مسیر همه به سوى پروردگارت خواهد بود.»


تفسیر و جمع بندى

مسیر همه به سوى خدا است

در نخستین آیه انسان را به طور کلّى مخاطب ساخته و مى فرماید: «اى انسان! تو با تلاش و رنج به سوى پروردگارت مى روى و او را ملاقات خواهى کرد.»: ( یَا أَیُّهَا الاِْنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاَقِیهِ) .

«کَدْح» (بر وزن مدح) به گفته جمعى از مفسّران در اصل به معناى خراشى است که بر پوست تن وارد مى شود و به همین مناسبت به تلاش و کوشش هایى که در روح و جان انسان اثر مى گذارد این واژه اطلاق مى شود.(6)

در مفردات راغب نیز آمده که این واژه به معناى تلاش آمیخته با رنج و تعب است. ولى در تفسیر المیزان مى خوانیم از آنجا که در آیه مورد بحث «کدح» با «الى» ذکر شده به معناى سیر و حرکت است (و البتّه تضادّى در میان این معانى نیست.)(7)

از مجموع این گفتار چنین استفاده مى شود که قرآن مجید انسان ها را به کاروانى تشبیه کرده که از مرز عدم به راه افتاده و به اقلیم وجود پاى نهاده و از آن به سوى پروردگار پیش مى رود تا به لقاء الله برسد. تعبیر ( وَأَنَّ إِلَى رَبِّکَ الْمُنْتَهَى)(8): « اینکه همه امور به پروردگارت منتهى مى گردد؟!» نیز ناظر به همین معنا است.

ممکن است گروه هایى از این مسیر منحرف شوند و هرگز به لقاء الله نرسند، ولى اساس آفرینش انسان براى نیل به این هدف پى ریزى شده است.

«لقاء الله» چنان که قبلاً هم اشاره شد به معناى مشاهده پروردگار با چشم دل و رسیدن به مقام شهود قلبى است که انسان در سیر تکاملى خود به آن نائل مى گردد و از مهمترین مقامات قرب است.



در دوّمین آیه، نخست سخن از پاکى و تقوا و تزکیّه انسان ها به میان مى آورد که ثمره اش عائد خودشان مى شود. مى فرماید: «و هرکس پاکى (و تقوا) پیشه کند، نتیجه آن به خودش باز مى گردد.»: ( وَمَنْ تَزَکَّى فَإِنَّمَا یَتَزَکَّى لِنَفْسِهِ) .

سپس مى افزاید: «و بازگشت (همگان) به سوى خدا است»: ( وَإِلَى اللهِ الْمَصِیرُ)اشاره به این که اگر نیکان و پاکان در این جهان از تمام آثار تقوا و پاکى بهره مند نشوند بازگشتشان به سوى خدا است و در دارالبقاء نتائج اعماق خود را خواهند دید.

به هر حال جمله ( وَإِلَى اللهِ الْمَصِیرُ) بازگو کننده این حقیقت است که سیر تکاملى انسان با مرگ پایان نمى گیرد و همچنان ادامه خواهد یافت تا به لقاء الله برسد.



مفسّر بزرگ مرحوم طبرسى در تفسیر سوّمین آیه مورد بحث مى گوید: ( اِنّا للهِ): «ما از آنِ خداییم» اقرار به عبودیّت است که ما همگى بندگان و مملوک او هستیم: ( وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ): «و به سوى او باز مى گردیم» اقرار به رستاخیز و معاد است. سپس به کلام معروف مولى امیرمؤمنان على(علیه السلام)اشاره مى کند که در تفسیر این آیه فرمود: «اِنَّ قَوْلَنا ( اِنّا للهِ) اِقْرارٌ عَلَى اَنْفُسِنا بِالْمُلْکِ وَ قَوْلُنا ( وَ اِنّا اِلَیْه راجِعُونَ) اِقْرارٌ عَلَى اَنْفُسِنا بِالْهُلْکِ»: «این که ما مى گوییم» ( إِنَّا للهِ) اعتراف به این حقیقت است که ما مملوک اوئیم و اینکه مى گوئیم ( وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ) اقرار به  این است که ما از این جهان خواهیم رفت (و جایگاه ما جاى دیگر است.)»(9)

قابل توجّه این که قرآن مجید این جمله را به عنوان یکى از گفتارهاى شایسته صابران هنگامى که با مصائب روبه رو مى شوند بیان کرده، گفتارى که تسلّى بخش انسان در مصائب و بیدار کننده دل و جان او در حوادث سخت، و طرد کننده افکار شیطانى از حوزه روح انسان در این لحظات حسّاس است.

چرا که از یک سو اعتراف مى کند خودش و هرچه دارد ملک خدا است، او نعمت مى دهد و او باز مى ستاند و به گفته بعضى از مفسّران از آنجا که شخص کریم هرگز آنچه را بخشیده باز پس نمى گیرد، گرفتن او به عنوان ذخیره براى جاى بهتر است و این خود مایه تسلّى خاطر مصیبت زده مى شود.

از سوى دیگر وقتى اعتراف مى کند که ما به سوى او باز مى گردیم، تسلّى خاطر دیگرى به او مى بخشد، زیرا به جایى مى رود که مرکز فیض و لطف و رحمت و سراى جاویدان و محل لقاى او است.

لذا بعضى گفته اند: این جمله یکى از مواهب عظیمى است که خداوند در اختیار این امّت گذارده تا به هنگام بروز مصائب به خوبى از آن الهام گیرند و چقدر تفاوت بین این آیه و سخنى است که حضرت یعقوب(علیه السلام) پیغمبر بزرگ خدا به هنگام از دست دادن یوسف(علیه السلام) بیان کرد: ( وَقَالَ یَا أَسَفَى عَلَى یُوسُفَ) : «و گفت: "وا اسفا بر یوسف!"»(10) آرى در آن روز هنوز این جمله ـ که به عنوان کلمه استرجاع است ـ نازل نگشته بود.

به هر حال این جمله عصاره اى است از توحید کامل و ایمان به معاد و تکیه  بر ذات پاک خداوند در همه حال و در هر زمان.(11)

در چهارمین آیه، همین حقیقت در لباس تازه اى جلوه کرده است. بعد از آن که به حوادث عجیبى که در جهان در آستانه قیامت و رستاخیز رخ مى دهد در آیات پیشین اشاره کرده، مى فرماید: «آن روز قرارگاه نهایى تنها به سوى پروردگار تو است.»: ( إِلَى رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمُسْتَقَرُّ)

اشاره به این که این جهان قرارگاه بشر نیست و تمام نشانه هاى موجود در آن گواهى مى دهد که دار فناء و نیستى و دگرگونى ها و فرسودگى و زوال است. با این حال مسلّماً نمى تواند مقصد نهایى در حرکت تکاملى انسان باشد، پس قرارگاه جاى دیگر است.

جمعى از مفسّران در آیه تقدیرى گرفته اند و گفته اند: منظور «اِلى حُکْمِ رَبِّکَ» مى باشد. یعنى قرارگاه در آنجا حکم پروردگار است که حق و عدالت به وسیله آن پیاده مى شود یا حکم پروردگار است که گروهى را به قرارگاه بهشت و گروهى را به قرارگاه دوزخ مى فرستد.

ولى با توجّه به این که تقدیر برخلاف قاعده است و در اینجا ضرورتى براى تقدیر به نظر نمى رسد دلیلى بر این گونه تفسیرها نمى بینیم.

سرانجام در پنجمین و آخرین آیه آنچه در آیه پیشین آمده بود در تعبیر  تازه اى مطرح شده است. بعد از آن که اشاره به حالات محتضر و لحظات جان دادن و درهم پیچیده شدن طومار زندگى انسان مى کند، مى فرماید: «در آن روز مسیر همه به سوى پروردگارت خواهد بود.»: ( إِلَى رَبِّکَ یَوْمَئِذٍ الْمَسَاقُ) .

«مَساق» مصدر میمى به معنآى سوق (راندن) مى باشد و این تعبیر نشان مى دهد که جهت گیرى حرکت تکاملى انسان ها به سوى پروردگار است. یعنى به سوى کمال مطلق و کمال بى نهایت.

باز در اینجا جمعى کلمه حکم یا جزاء در تقدیر گرفته و گفته اند: منظور رانده شدن همه به سوى حکم و جزاى پروردگار است. ولى همان گونه که در آیه قبل نیز آشاره شد ضرورتى براى این تقدیرها نیست بلکه حرکت ها به سوى خدا است.

در پاره اى از آیات قرآن نیز ذات پاک خداوند به عنوان منتهاى حرکت تکاملى معرّفى شده مى فرماید: ( وَ اَنَّ اِلى رَبِّکَ الْمُنْتَهى)(12) و این خود دلیل دیگرى بر حقیقت فوق است.


توضیحات

نقطه نهایى حرکت ها

آنچه در آیات فوق بر آن تکیه شده این است که بازگشت و رجوع همه انسان ها به سوى خدا است. همان چیزى است که با دلایل عقلى نیز مى توان به  آن رسید، زیرا جامعه بشرى بسان کاروانى است که از نقطه تاریک عدم آغاز به حرکت کرده است و به سوى نور مطلق پیش مى رود. این حرکت تحت فرمان خداوند و در سایه ربوبیّت او قرار دارد. (توجّه داشته باشید که این بحث ها همه بعد از قبول اصل توحید و صفات است.)

تعبیر «ربّ» در بسیارى از این آیات نشان مى دهد که این حرکتى است که در پرتو ربوبیّت خداوند و به طور حساب شده انجام مى گیرد.

از طرفى اگر نقطه پایان این حرکت مرگ باشد، حرکتى تهى از هدف، فاقد قرارگاه و یا به تعبیر دیگر حرکتى بى مقصد خواهد بود، در حالى که یقین است که این حرکت الهى به سوى مقصدى مناسب پیش مى رود.

هنگامى که خوب دقّت مى کنیم مى بینیم هر حرکت تکاملى براى رسیدن به یک مرحله بالاتر و عالى ترى صورت مى گیرد و نقطه اعلاى وجود، ذات مقدّس واجب الوجود است. و بنابراین حرکات همه به سوى او است و تا انسان به جوار قرب او نرسد و به مقام شهود ذات پاک او در نیاید و در زمره مقرّبین وارد نشود، آرام نخواهد گرفت چرا که هدف نهایى حرکت، انجام نشده است. (دقّت کنید)

کّل این بیان نشان مى دهد که نباید سیر صعودى انسان با مرگ متوقّف شود و باید در جهانى دیگر همچنان ادامه یابد. بنابراین وجود حرکت و هدف، خود دلیل زنده اى بر مسأله حیات بعد از مرگ است.

 


پی نوشتها :

1. سوره انشقاق، آیه 6.
2. سوره فاطر، آیه 18.
3. سوره بقره، آیه 156.
4. سوره قیامت، آیه 12.
5. سوره قیامت، آیه 30. آیات متعدّد دیگرى نیز در قرآن دیده مى شود که هماهنگ با آیات فوق است و بازگشت همه را به سوى خدا مى شمرد. مانند: آیه 8 سوره علق، آیه 22 سوره مؤمنون، آیه 108 سوره انعام، آیه 93 سوره انبیاء، آیه 15 سوره جاثیه.
6. تفسیر کشّاف، روح المعانى و فخررازى، ذیل آیه مورد بحث.
7. تفسیر المیزان، جلد 20، صفحه 360.
8. سوره نجم، آیه 42.
9. مجمع البیان، جلد 1، صفحه 238 - این جمله در کلمات قصار نهج البلاغه، کلمه 99 نیز آمده است.
10. سوره یوسف، آیه 84.
11. از آنچه در تفسیر آیه فوق گفته شد، تفسیر آیات مشابه آن مانند: ( اِلَى الله مَرْجِعُکُمْ جَمیعاً) (سوره مائده، آیه 105) و ( اِنَّ اِلى رَبِّکَ الرُّجْعَى) (سوره علق، آیه 8) ( وَ الْمَوْتى یَبْعَثُهُم الله ثُمَّ اِلَیْهِ یُرْجَعُونَ)(سوره انعام، آیه 36) و ( اِنَّ اِلیْنا ایابَهُمْ) (سوره غاشیه، آیه 25) روشن مى شود.
12. سوره نجم، آیه 42.

                                                                  

 
عکس روز
 

 
 
نوا
 

Salavate emam reza

 
 
ورود اعضاء
   
 
اخبار قرآني
 
 
  موسسه فرهنگی قرآن وعترت ثامن‌الائمه علیه السلام در نوزدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن و عترت اصفهان
  حضور پسران ودختران نسیم رحمت در جشن انقلاب و راهپیمایی ۲۲ بهمن ماه سال 1402
  مراسم آیین نمادین زنگ انقلاب به مناسبت دهه فجر
  جشن عبادت دانش آموزان سوم دبستان دخترانه نسیم رحمت
  حضور خادمان امام رضا در دبستان و پیش دبستانی پسرانه نسیم رحمت
  جشن پایان سال تحصیلی نوآموزان پیش دبستانی های موسسه فرهنگی آموزشی نسیم رحمت رضوی
  برگزاری همایش اساتید، مربیان و معلمین موسسه فرهنگی قرآن و عترت ثامن الائمه علیهم السلام و نسیم رحمت رضوی
  برگزاری محفل انس با قرآن کریم در شهر افوس با همکاری مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت ثامن الائمه علیه السلام
  به وقت کلاس رباتیک
  مراسم تجلیل از رتبه اول مسابقات بین المللی کشور کرواسی و رتبه اول مسابقات تلویزیونی کشوری اسراء
 
 
 
میهمانان دانشجویان خردسالان   فارسی العربیة English
كليه حقوق اين سايت مربوط به مؤسسه ثامن الائمه(ع) ميباشد